علت و علائم و درمان سرطان مغز 

سرطان مغز از انواع متفاوتی از سلول‌های مغز نشأت می‌گیرد یا زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی از دیگر بخش‌های بدن در مغز منتشر شود. سرطان مغز واقعی به عارضه‌ای گفته می‌شود که در خود مغز شکل بگیرد. درجات سرطان مغز نشان دهنده شدید و پیشرفته بودن سرطان است. علائم سرطان مغز مختلف است، اما غالباً شامل ضعف، دشواری در راه رفتن و یا سرگیجه، صرع و علائم شدیدتر می‌شود.

گروهی از پزشکان معمولاً در درمان سرطان مغز نقش دارند و طرح درمانی را متناسب با شرایط هر بیمار تهیه می‌کنند که مواردی چون جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی و غالباً ترکیبی از این روش‌ها را دربرمی‌گیرد.

سرطان مغز با توجه به نوع سرطان و شرایط سلامت عمومی بیمار عموماً پیش‌آگهی مناسبی ندارد، بااین حال درمان کودکان موفقیت‌آمیزتر از بزرگسالان است.

سرطان مغز چیست؟

سرطان مغز یکی از بیماری‌های مغز است که در آن سلول‌های سرطانی در بافت مغز شکل می‌گیرد. سلول‌های سرطانی رشد می‌کنند و توده‌ای از بافت سرطانی (تومور) تشکیل می‌دهند که عملکردهای مغز مانند کنترل عضله، حس، حافظه و دیگر عملکردهای معمول بدن را مختل می‌کند. تومورهای تشکیل شده از سلول‌های سرطانی تومور بدخیم نامیده می‌شود و تومورهای تشکیل شده از سلول‌های غیرسرطانی تومور یا غده خوش‌خیم نامیده می‌شود. سلول‌های سرطانی شکل گرفته از بافت مغز تومورهای مغزی اولیه و تومورهای منتشر شده از دیگر بخش‌های بدن تومورهای مغزی ثانویه یا متاستاژیک نامیده می‌شود. سرطان مغز بر اساس آمار گردآوری شده خوشبختانه عارضه‌ای نادر است.

نشانه‌ها و علائم سرطان مغز

اگرچه نشانه‌های هشداردهنده اولیه سرطان مغز انگشت‌شمار است، اما از نشانه‌ها و علائم شایع سرطان مغز یک یا چند مورد از موارد زیر را دربرمی‌گیرد:

• دشواری در راه رفتن و یا سرگیجه/ دوران سر
• صرع
• ضعف عضلانی برای مثال در پا و دست
• سر درد مداوم و یا شدید

دیگر علائم رایج سرطان مغز عبارت است از:

• حالت تهوع
• استفراغ
• دوبینی
• تغییر در سطح هوشیاری
• خواب آلودگی
• کاهش توانایی ذهنی و یا گیجی
• اختلال‌های حافظه
• تغییر در گفتار و اختلال‌های گفتاری مانند دشواری در تکلم، اختلال صدا یا ناتوانی در صحبت کردن
• تغییرات شخصیتی
• توهم
• ضعف یک طرف بدن
• مشکلات هماهنگی
• خستگی مزمن
• سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا خواب رفتن دست و پا و یا کاهش حس لامسه

البته  برخی از افراد دچار این علائم به سرطان مغز مبتلا نیستند و صرف وجود یک یا چند مورد از این علائم بیانگر ابتلا به سرطان مغز نیست.

علل سرطان مغز

تومورهای مغزی اولیه از گونه‌های متفاوتی از بافت مغز، برای مثال سلول‌های گلیال، آستروسیت و دیگر سلول‌های مغزی تشکیل می‌شود. سرطان مغز متاستاژیک از انتشار سلول‌های سرطانی از دیگر اندام‌های بدن به مغز نشأت می‌گیرد. درهر حال علت تبدیل شدن سلول‌های سالم به سرطانی در تومورهای مغزی اولیه و متاستاژیک کاملاً مشخص نیست. دانشمندان پژوهشگر داده‌هایی را گردآوری کرده‌اند که نشان می‌دهد بعضی عامل‌های خطر از قبیل موارد زیر در بروز سرطان مغز نقش دارد:

• اشتغال در پالایشگاه نفت
• کنترل کننده سوخت جت یا مواد شیمیایی مانند بنزن
• شیمیدان‌ها
• مومیایی کننده‌ها
• کارگران کارخانه‌های لاستیک سازی
• استعمال سیگار و دخانیات
• قرار گرفتن در معرض تشعشعات رادیواکتیو
• عفونت ویروسی (HIV)

هیچ دلیل متقنی دال بر مسری بودن سرطان مغز و نشات گرفتن آن در اثر ضربه یا تروما یا تلفن همراه در دست نیست.

در بعضی از خانواده‌ها چند نفر به سرطان مغز مبتلا هستند، اما وراثت (انتقال ژنتیکی ویژگی‌ها از والدین به فرزندان) هنوز به عنوان علت سرطان مغز تایید نشده است.

درجات سرطان مغز

تمام تومورهای مغزی مانند هم نیستند، حتی اگر از یک نوع بافت مغزی نشأت بگیرند. تومورها بر اساس شکل سلول‌های تومور در زیر میکروسکوپ درجه‌بندی می‌شوند. درجه تخصیص داده شده به تومور برداشتی کلی ازنرخ رشد سلول‌ها را نیز به دست می‌دهد. این درجه‌ها از خوش خیم تا تهاجمی‌ترین نوع به شرح زیر است:

• درجه 1: بافت خوش خیم است. سلول‌ها شبیه به سلول‌های سالم مغز است و به آهستگی رشد می‌کند.
• درجه 2: بافت بدخیم است. سلول‌ها نسبت به سلول‌های تومور درجه یک شباهت کمتری به سلول‌های سالم دارد.
• درجه 3: بافت بدخیم سلول‌هایی دارد که با سلول‌های سالم تفاوت دارد. سلول‌های غیرطبیعی به طور فعال رشد می‌کنند و شکلی کاملاً نابه‌هنجار (آناپلاستیک) دارند.
• درجه 4: بافت بدخیم سلول‌هایی دارد که کاملاً غیرطبیعی هستند و به سرعت رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند.

مراحل سرطان مغز

سرطان مغز مطابق با درجه و نوع سلول مرحله‌بندی می‌شود، مرحله سرطان بیانگر گستردگی سرطان است. از آنجایی که سرطان مغز برخلاف سرطان دیگر اندام‌ها مانند سرطان سینه یا ریه به دیگر اندام‌ها راه نمی‌یابد، سرطان مغز براساس مرحله‌بندی موسوم به TMN    با توجه به محل و انتشار سلول‌های سرطانی مرحله‌بندی می‌شود.

تشخیص

متخصص در ارزیابی اولیه سابقه پزشکی بیمار را بررسی و وی را معاینه می‌کند، سپس با توجه به جمع‌بندی و نتایج به دست آمده دستور انجام آزمایش‌های لازم را می‌دهد.

پرکاربردترین آزمایش برای تعیین سرطان مغز سی تی اسکن (مقطع‌نگاری رایانه‌ای) است. آزمایش دیگری که استفاده از آن به دلیل حساسیت بالا برای تشخیص تغییرات کالبدشناختی در مغز رو به فزونی است، ام آر آی (تصویربردریا رزونانس مغناطیسی است که ساختارهای مغز به تفصیل در آن مشخص می‌شود.

نمونه‌برداری از بافت نیز گاهی طی جراحی یا وارد کردن سوزن انجام می‌شود تا تشخیص دقیق‌تری صورت بگیرد. آزمایش‌های دیگری مانند شمارش گلبول‌های سفید خون، الکترولیت یا معاینه مایع مغزی نخاعی به منظور تعیین سلول‌های غیرطبیعی یا افزایش فشار داخل جمجمه انجام می‌شود تا احتمال ابتلا به دیگر بیماری‌ها رد یا تایید شود.

درمان سرطان مغز

طرح درمانی مختص هر یک از بیماران دچار سرطان مغز تهیه می‌شود. درمان با توجه به نوع سرطان، موقعیت مغز، اندازه تومور، سن بیمار و شرایط سلامت عمومی بیمار تعیین می‌شود. البته خواسته‌ها و ترجیح بیمار نیز در تهیه برنامه درمانی نقش قابل توجهی دارد و روش درمان در تبادل نظر با بیمار انتخاب می‌شود. درمان‌های سرطان مغز به سه دسته اصلی جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی تقسیم بندی می‌شود.

جراحی

در عمل جراحی سعی می‌شود تمام سلول‌های تومور از طریق جدا کردن تومور از بافت سالم مغز خارج شود. جراحان بعضی سرطان‌های مغز را غیرقابل عمل شدن می‌دانند، چون ممکن است تلاش برای خارج کردن سلول‌های سرطانی آسیب بیشتری به مغز بزند یا منجر به مرگ شود.

پرتودرمانی

در پرتودرمانی از تابش با انرژی بالای متمرکز بر تومور برای تخریب توانایی تکثیر شدن و توانایی عملکردی سلول‌های تومور استفاده می‌شود. جراحی با امواج رادیویی عملی غیرجراحی است که در آن دوز بالایی از یک تک پرتو معین با استفاده از پرتو گامای متمرکز یا پرتوهایی اشعه ایکس همگرا شده روی ناحیه یا ناحیه‌های معینی از مغز در محل وجود تومور یا دیگر ناهنجاری‌ها به گونه‌ای تابانده می‌شود که میزان دریافت تابش توسط بافت سالم مغز به حداقل برسد.

توموتراپی نیز نوعی پرتودرمانی است که در آن تشعشع به  صورت مجزا و در روشی بسیار دقیق تابانده می‌شود تا بافت سالم کمترین تابش را دریافت کند. توموتراپی یکی از روش‌های درمان سرطان مغز است.

 شیمی درمانی

در شیمی درمانی از مواد شیمیایی (داروهایی) برای از بین بردن سلول‌‌های تومور استفاده می‌شود که برای تخریب نوع‌های خاصی از سلول‌های سرطانی طراحی شده است. عامل‌های شیمیایی بسیاری مورد استفادده قرار می‌گیرد، درمان‌های دارویی خاص بی‌شماراند و هر برنامه دارویی معمولاً برای نوع معینی از سرطان مغز و متناسب با شرایط خاص هر بیمار به کار برده می‌شود. برای مثال بواسیزوماب (آواستین) دارویی است که برای درمان گلیوبلاستوم مورد تایید قرار گرفته است.

شیمی درمانی به صورت اینتراتکال از طریق تزریق سرم و پلیمرهای اشباع شده زیست تجزیه‌پذیر انجام می‌شود؛ منظور از اینتراتکال داخل مایع مغزی ـ نخاعی از طریق پونکسیون یا انجام جراحی و قرار دادن منبع دائمی زیر جمجمه است که با لوله استریل به حفره‌های حاوی مایع مغز متصل می‌شود.

طرح‌های درمانی بیماران غالباً ترکیبی از درمان‌های فوق است.

هایپرترمی (گرمادرمانی)، ایمونوتراپی (هدایت سلول‌های ایمنی برای از بین بردن نوع خاصی از سلول‌های سرطانی) یا استروئید برای کاهش التهاب و ورم مغز از دیگر درمان‌های سرطان مغز به شمار می‌آید که به صلاحدید متخصص به طرح درمانی اضافه می‌شود.

آیا می‌توان از سرطان مغز پیشگیری کرد؟

اگرچه هیچ راهی برای پیشگیری از سرطان مغز وجود ندارد، تشخیص زودهنگام و درمان سریع تومورهایی که احتمال دارد به مغز راه یابند، احتمال تومورهای مغزی متاستاژیک را کاهش می‌دهد. عامل‌های خطر بیانگر بروز تومورهای مغزی اولیه عبارت است از: تابش به سر، عفونت HIV و سموم محیطی. بااین حال علت دقیق شروع سرطان مغز، به ویژه سرطان مغز اولیه مشخص نیست، به همین دلیل نمی‌توان اقدام‌های پیشگیرانه را معین کرد. هرچند در وب سایت‌ها و مقالات جراید از رژیم‌های غذایی ماکروبیوتیک، استفاده نکردن از تلفن همراه و روش‌های دیگر به عنوان راهکارهای پیشگیری از سرطان مغز نام برده شده است، اما هیچ داده‌ی موثق و اثبات شده‌ای برای تایید این ادعاها وجود ندارد.