دیسفاژی و بلع ایمن 

اصطلاح دیسفاژی از حروف لاتین dys به معنای مشکل و حروف یونانی phagia به معنای خوردن یا بلعیدن گرفته شده است. معنای واقعی کلمه دیسفاژی مشکل در خوردن یا بلع است.

دیسفاژی معمولی چهار مرحله داشته و به اعصاب حرکتی و سیستم عصبی سالم وابسته است.

مراحل دیسفاژی

مرحله آمادگی دهانی

طرزکار: غذا در دهان قرار گرفته، جویده شده و
برای تشکیل لقمه با بزاق دهان مخلوط می شود.

مرحله دهانی

طرزکار: غذا در ابتدا توسط زبان با عمل فشردن از
جلو به پشت دهان حرکت داده می شود.

مرحله حلقی

طرزکار: غذا وارد قسمت فوقانی گلو شده و نرم کام به سمت بالا کشیده می شود. زبان به سمت عقب و دیواره حلق به سمت جلو حرکت کرده و نای توسط حلق بسته می شود.

این اقدامات به پایین فرو رفتن اجباری غذا در مری کمک می کنند.

مرحله مروی

طرزکار: عضلات غذا را در طول مری حرکت می دهند.
اسفنکتر مری بطور مؤثر باز و بسته شده و لقمه به معده منتقل می شود.

دیسفاژی یک مشکل شایع است که حدود ۱۱ درصد بزرگسالان مجموعه را تحت تأثیر قرار می دهد.

این مشکل در افراد مسن که دچار سکته مغزی شده یا آن هایی که دارای بیماری عصبی هستند شایع تر است.

حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد نجات یافتگان سکته مغزی، ۶۰
تا ۸۰ درصد افراد مبتلا به بیماری عصبی، ۱۳ درصد افراد مسن و ۵۱ درصد سالخوردگان ضعیف
در خانه های مراقبت دارای مشکل بلع هستند.

دیسفاژی وضعیتی است که می تواند به دلیل شرایط متعدد
اتفاق بیافتد. این بیماری در افراد مسن شایع تر است اما احتمال دارد در افراد جوان
تر و کودکان نیز مشاهده شود. علل شایع این مشکل عبارتند از:

• ترومای سر، گردن یا ستون فقرات
• آسیب مغزی
• سکته مغزی
• پرتودرمانی سرطان
• بیماری هایی که بر عملکرد عضلات تأثیر می گذارد، مانند پارکینسون، مولتیپل اسکلروز و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک
• سندرم های کودکی مانند سندرم داون و فلج مغزی
• اختلالات سیستم ایمنی مانند سندرم شوگرن و آرتریت روماتوئید
• اسپاسم در مری
• باریک شدن مری
• انسداد مری
•  ریفلاکس که می تواند در مری باعث ایجاد زخم شود
• دیورتیکول که کیسه های کوچکی در دیواره مری هستند
• تومورها یا توده هایی در مری یا در نزدیکی آن

بیشتر بخوانید: سکته مغزی و اختلال بلع

بیشتر بخوانید: دیسفاژی مری

ویژگی های بالینی دیسفاژی

دیسفاژی غالباً شناخته شده نیست و لازم است کارکنان
مجموعه نسبت به ویژگی های بالینی دیسفاژی هشیار باشند:

• مشکل در بلعیدن غذا یا مایعات
• سرفه یا خفگی هنگام یا بعد از خوردن غذا
• کاهش وزن غیر ارادی
• صاف کردن گلو
• صدای مرطوب و خرخر مانند پس از خوردن غذا
• تب
• لرز
• تغییرات تنفسی
• برگشتن غذا یا مایعات از طریق گلو یا بینی پس از
  بلعیدن
• احساس گیر کردن غذا یا مایعات در گلو یا قفسه
  سینه
• درد هنگام بلعیدن
• سوزش معده
• کم آبی
• ترشحات بیش از حد
• خارج شدن غذا یا بزاق از دهان

ارزیابی دیسفاژی

دیسفاژی می تواند یک وضعیت گذرا، پایدار و یا پیش
رونده باشد. در صورتی که پرستار مجموعه مشکوک به مشکل جدید یا دشواری بلع باشد لازم
است پروتکل های مربوطه را دنبال کند.

در برخی مناطق پرستاران با مهارت مناسب می توانند توانایی فرد در بلعیدن را ارزیابی کنند.

این کار معمولاً مستلزم مراجعه به متخصص گفتار و زبان است اما در صورت بروز مشکلات شدید احتمالاً نیاز به اقدام پزشکی فوری است.

مواردی که در ارزیابی اولیه بلع بررسی می شوند

۱) سطح هشیاری را ارزیابی کنید. آیا فرد برای خوردن یا نوشیدن در شرایط مناسب است؟

آیا فرد قادر است بنشیند و سر خود را بالا نگه دارد؟

اگر فرد قادر به نشستن و نگه داشتن سر نیست ادامه ندهید. فرد در این زمان قادر به خوردن یا نوشیدن نخواهد بود.

۲) به فرد سه قاشق چایخوری آب بدهید. بعد از هر قاشق علائم دیسفاژی را بررسی کنید.

در صورت وجود علائم دیسفاژی ادامه ندهید.

۳) در صورتی که فرد در مرحله دوم بدون علائم دیسفاژی موفق به بلعیدن شد به او در یک لیوان به مقدار ۶۰ میلی لیتر آب بدهید.

مراقب علائم دیسفاژی باشید. بررسی کنید که فرد می تواند آب لیوان را کامل بنوشد یا خیر. در صورتی که قادر به انجام این کار بود به مرحله چهار بروید.

ایمنی فرد هنگام بلعیدن را بررسی کرده و بلع ایمن، احتمالاً نا ایمن یا قطعاً نا ایمن فرد را ثبت کنید.

مدیریت دیسفاژی

احتمال درمان فرد مبتلا به دیسفاژی و مشخص کردن مشکلاتی
که منجر به دشواری بلع شده است وجود دارد.

بسیاری داروها از جمله NSAID ها، داروهای ضد افسردگی، آنتی هیستامین ها، مسکن های مخدر و نورولپتیک ها می توانند باعث خشکی دهان شوند.

این داروها با ایجاد مشکل در جویدن غذا و مخلوط کردن آن با بزاق برای ایجاد یک لقمه باعث دشواری بلع می شوند.

این داروها باید در زمان ممکن مورد بررسی قرار گرفته و مصرف آن ها متوقف شود.

رفلاکس اسید معده به مری در افراد باعث ایجاد زخم و تنگی مری شده و این مشکل می تواند منجر به دیسفاژی یا بدتر شدن آن شود.

استفاده از مهارکننده های پمپ پروتون مانند امپرازول می تواند باعث کاهش رفلاکس اسید و بهبود بلع شود.

با این وجود درمان دیسفاژی در بسیاری موارد
امکان پذیر نیست. اهداف درمان در این موارد رساندن مواد غذایی و آب کافی، کاهش خطر
ابتلا به پنومونی آسپیراسیون و اطمینان از توانایی فرد در مصرف دارو می باشد.

تقویت بلع ایمن و اطمینان از مصرف مواد غذایی و مایعات با بافت و غلظت مناسب نکته اصلی در رساندن مواد غذایی و آب کافی است.

پیشنهاد درباره بلع ایمن

• هنگام خوردن غذا و آشامیدن صاف و در حالت ۹۰
  درجه بنشینید.
• هنگام خم شدن یا دراز کشیدن از خوردن غذا و نوشیدن
  خودداری کنید.
• غذا را به صورت تکه های کوچک مصرف کنید.
• هربار مقدار مایعات کمتری بنوشید.
• نوشیدنی ها را یکباره قورت ندهید.
• آهسته بخورید.
• غذاها را قبل از بلعیدن خوب بجوید.
• مطمئن شوید قبل از مصرف غذا یا نوشیدنی بیشتر مواد
  قبلی را قورت داده اید.
• هنگام خوردن غذا از نوشیدن مایعات خودداری کنید.
• با دهان پر صحبت نکنید.

احتمال دارد به فرد مبتلا به دیسفاژی مصرف مایعات غلیظ توصیه شود. غلیظ بودن مایعات می تواند خطر آسپیراسیون را کاهش دهد.

لازم است کارکنان از پس از مرگ یکی از بیماران از هشدارهای ایمنی اضطراری اخیر آگاه باشند.

فرد دارای دیسفاژی بوده و برای کاهش خطرات ناشی از پنومونی آسپیراسیون از پودر غلیظ کننده استفاده می کرده است.

این حادثه همچنان در دست بررسی است اما به نظر می رسد فرد سعی به خوردن پودر داشته است. پودر یک توده جامد تشکیل داده و راه هوایی را مسدود کرده، در نتیجه بیمار قادر به تنفس نبوده و فوت کرده است.

یک حادثه مشابه در بیمارستان نیز رخ داده است. راهنمایی DH به کارکنان توصیه می کند از این خطرات آگاه باشند و در صورت مشاهده خطر بلعیدن، این غلیط کننده ها را در محل مناسب نگهداری کنند.

به فرد مبتلا به دیسفاژی رژیم غذایی با بافت مناسب توصیه می شود. معمولاً متخصصان رژیم غذایی و متخصصان گفتار و زبان چنین توصیه هایی را ارائه می دهند.

در صورتی که فرد قادر به پختن غذا نبوده و یا شخصی را نداشته باشد که بتواند برای او غذای مناسب تهیه کند، به خانه فرد غذا فرستاده شده تا آن را دوباره گرم و مصرف کند.

مشکلات بلع می تواند منجر به عدم مصرف یا نگه داشتن دارو در دهان شود.

در گذشته از محلول های آماده استفاده می شد اما در حال حاضر این نگرانی وجود دارد که این مواد حاوی مقادیر زیادی سدیم باشند که باعث افزایش فشار خون و سکته های غیر کشنده می شود.

علامت های خطر

دو علامت خطر بزرگ شامل عدم توانایی در رساندن مواد غذایی و آب کافی و پنومونی آسپیراسیون وجود دارد.

پرستار در صورت وجود علامت خطر باید پرونده را با دنبال کردن پروتکل های مربوطه گزارش دهد.

آسپیراسیون اصطلاحی است که هنگام عبور غذا از تارهای صوتی و ورود آن به مجاری تنفسی استفاده می شود.

آسپیراسیون می تواند بر اثر اختلال در بسته شدن حنجره یا به دلیل خارج شدن غذا یا مایعات باقیمانده در حلق ایجاد شود.

آسپیراسیون خطر خفگی و پنومونی آسپیراسیون را افزایش می دهد. هرچه حجم مایعات یا غذاهای وارد شده به مجاری هوایی بیشتر باشد این مشکل جدی تر خواهد شد.

غذاها و مایعات می توانند وارد نای یا بخش های عمیق تر شوند. آسپیراسیون عمیق از آسپیراسیون کم عمق خطرناک تر است.

خواص موادی که وارد مجاری هوایی شده اند نیز مهم
است. مواد اسیدی (مانند آب پرتقال) می توانند باعث ایجاد یک واکنش التهابی و آسیب
جدی ریه ها شوند.

آسپیراسیون به طور معمول باعث سرفه فرد شده که به پاکسازی غذا یا مایعات از ریه ها کمک می کند.

آسپیراسیون که همراه با سرفه نیست تحت عنوان آسپیراسیون خاموش شناخته می شود.

این مورد بسیار خطرناک تر از آسپیراسیون با سرفه است زیرا غذا یا مایعات در مجاری هوایی نفوذ کرده و به عمق ریه ها حرکت می کنند.

آسپیراسیون خاموش به احتمال زیاد باعث بروز مشکلات عمده تنفسی می شود. دیسفاژی یک وضعیت شایع در افراد مجموعه است.

افراد پیر یا ضعیف و آن هایی که بیماری عصبی دارند در معرض خطر ابتلا به دیسفاژی هستند اما احتمال دارد این مشکل در سایر افرادی که فاکتورهای اصلی خطر را ندارند نیز ایجاد شود.

لازم است پرستاران نسبت به احتمال ابتلا به بیماری دیسفاژی و چگونگی ارزیابی و ارجاع افراد دارای مشکل بلع هشیار باشند.

پرستاران مجموعه روزانه از افراد مبتلا به دیسفاژی مراقبت می کنند.

از پرستاران در ادامه وظایفشان توسط بیماران و مراقبان توصیه هایی درباره مدیریت مداوم دیسفاژی پرسیده خواهد شد، بنابراین آگاهی از دلایل و نحوه مدیریت آن ها بسیار مهم است.

گاهی فرد مبتلا به دیسفاژی بلع پیش رونده را تجربه کرده و ممکن است بیمار یا مراقبان از اهمیت بالینی بالقوه آگاهی نداشته باشند.

پرستار اغلب اولین شخصی است که باید درباره این مشکلات اطلاع داشته باشد. مداخله سریع پرستار می تواند تفاوت زیادی در درمان و کیفیت زندگی فرد ایجاد کند.

نکات کلیدی

• حدود ۱۱ درصد بزرگسالان دچار دیسفاژی هستند.
• دیسفاژی احتمالاً هنگام مراجعه تثبیت یا تشخیص داده خواهد شد.
• دیسفاژی تثبیت و تشخیص داده شده پایدار یا ناپایدار بوده و بلعیدن می تواند به طور ناگهانی بدتر شود.
• اطمینان از مصرف آب و مواد غذایی کافی و توانایی فرد در مصرف دارو مهم است.
• استفاده از تکنیک های ایمن بلعیدن و مصرف مواد غذایی و مایعات با بافت مناسب خطر آسپیراسیون را کاهش می دهد.
• تشخیص سریع مشکلات هنگام بروز آسپیراسیون موجب نجات جان فرد و بهبود کیفیت زندگی او می شود.

 تیم ما در کلینیک تخصصی درمان اختلالات بلع دکتر خسروی درشهرک غرب با استفاده از مدرن ترین تجهیزات و بروزترین روش های درمان انواع اختلالات بلع و با همراهی پزشکان مغز و اعصاب، جراح و تیم توانبخشی و فیزیوتراپی درمان های جامعی را مناسب با وضعیت هر بیمار ارائه می دهند.

شماره تماس: ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ / ۰۲۱۸۸۰۸۸۵۴۱ / ۰۲۱۸۸۰۷۴۱۹۶

شهرک غرب، بلوار فرحزادی، پانصد متر بالاتر از بلواردادمان، کوچه محتاج ، انتهای بن بست ، پلاک ۱

جهت دریافت نوبت به صفحه تماس با ما مراجعه کنید.

اطلاعات تماس کلینیک اختلال بلع دکتر خسروی سعادت آباد