آیا شما تا بحال بختک شبانه یعنی حالتی که از خواب بیدار می‌شوید و هوشیار هستید اما نمی‌توانید بدنتان را تکان بدهید را تجربه کرده‌اید؟ این پدیده‌ای است که اصطلاحاً با عنوان فلج خواب یا بختک خواب شناخته می‌شود و برآورد می‌شود که بین 5 تا 40 درصد از کل انسان‌ها زمانی در طول عمر خود آن را تجربه کرده‌اند. در اثر این وضعیت، ممکن است شما ترس بسیار شدیدی را احساس کنید، پاسخ جنگ و گریز را مشاهده کنید، سعی کنید دست‌ها و پاها و پلک‌های خود را تکان بدهید، اما نمی‌توانید و تنها در یک حالت زجرآور وحشت محض به دام افتاده‌‌اید. هرچند این اختلال خواب به خودی خود بیماری خطرناکی شناخته نمی‌شود، اما باعث اختلال در مرحله خواب REM (مرحله حرکت سریع چشم) و بروز بیماری‌های عصبی می‌شود که می‌تواند عواقب نگران‌کننده‌ای را به دنبال داشته باشد.
در صورتی که شما فلج خواب، بخصوص نوعی از این اختلال که در دراز مدت و به صورت مکرر اتفاق می‌افتد را تجربه کردید، برای تعیین علت ریشه‌ای آن باید به یک متخصص خواب مراجعه کنید. فلج خواب در اغلب موارد به علت خواب نامنظم و بدون برنامه ریزی و یا اختلال در روند عادی چرخه خواب اتفاق می‌افتد. در این صورت بهترین درمان برای فلج خواب، اعمال تغییرات آگاهانه‌ای در سبک زندگی به منظور بهبود کیفیت و کمیت خواب شما می‌باشد.
جهت دریافت مشاوره و اطلاع از درمان های موجود در کلینیک تخصصی مغز و اعصاب دکتر سخابخش در زمینه مشکلات خواب و یا رزرو نوبت می‌توانید با ما از طریق شماره 02188415320 تماس حاصل فرمایید.
فهرست مطالب
- 1 فلج خواب چیست؟
- 2 علل فلج خواب
- 2.1 خوابیدن به پشت (به حالت طاق باز)
- 2.2 امواج مغزی
- 2.3 برنامه خواب پر هرج و مرج
- 2.4 داروها
- 2.5 پیش‌زمینه ژنتیکی
- 2.6 گرفتگی عضلات پا
- 2.7 بیماری روانی
- 2.8 بیماری‌های عصبی
- 2.9 بیماری‌های مخرب اعصاب
- 2.10 محرومیت از خواب
- 2.11 مصدومیت
- 3 علائم فلج خواب
- 4 تشخیص
- 5 درمان فلج خواب
- 5.1 تکنیک‌های مقابله
- 5.2 ارزیابی پزشکی
- 5.3 مصرف داروها
- 5.4 تنظیم برنامه خواب
- 5.5 مصرف مکمل‌ها
فلج خواب چیست؟
فلج خواب در تعریف عبارت است از پدیده‌ای که طی آن یک شخص به طور موقتی توانایی حرکت کردن، صحبت کردن یا خلاص کردن خود از حالت فلج فیزیکی در مرحله خواب، مرحله حرکت سریع چشم را از دست می‌دهد. فلج خواب عموماً در طی مرحله گذار خواب یعنی در مرحله‌ای که انسان از حالت بیداری به حالت خواب و یا از حالت خواب به حالت بیداری می‌رود اتفاق می‌افتد. در زمان وقوع فلج خواب، فرد نمی‌تواند دست‌ها، پاها، انگشتان دست و پا، پلک‌ها و سایر اندام‌های خود را تکان بدهد و در واقع، تمامی اندام‌هایی که تحت کنترل ارادی فرد هستند به طور موقت فلج می‌شوند. فلج خواب معمولاً در مردان و زنان به نسبت مساوی اتفاق می‌افتد، اما اولین دفعات آن به احتمال زیاد در سنین نوجوانی (حدود 13 تا 19 سال) یا اوایل جوانی (حدود 19 تا 25 سال) رخ می‌دهد. برآوردهای انجام گرفته در طی چند مطالعه حاکی است که 36% از تمامی موارد فلج خواب در سنین بین 25 تا 44 سالگی اتفاق می‌افتد.
علل فلج خواب
نکته مهمی که در رابطه با علل فلج خواب باید به خاطر داشت آن است که عوامل مرتبط با وقوع این عارضه در یک فرد ممکن است کاملاً متفاوت با فرد دیگر باشد. اما به طور کلی، شایع‌ترین علل وقوع فلج خواب عبارتند از:
خوابیدن به پشت (به حالت طاق باز)
در صورتی که شما اغلب به حالت طاق باز می‌خوابید، خطر وقوع فلج خواب در شما بیشتر می‌شود. هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چرا خوابیدن به پشت باعث افزایش احتمال بروز فلج خواب می‌شود، اما بیش از 50 درصد از موارد فلج خواب در افرادی اتفاق افتاده است که به این وضعیت خوابیده بودهاند.
امواج مغزی
این نکته را باید مد نظر داشت که امواج مغزی در یک فرد در زمان خواب می‌تواند باعث وقوع فلج خواب شود. نتایج یک مطالعه نشان داده است که در زمان وقوع فلج خواب، شدت‌های نامتناسبی از امواج آلفا و جهش‌های متناوبی از امواج بتا، به ویژه در مغز افرادی که دچار توهم بصری بودهاند، وجود داشته است. این نتایج به معنی آن است که فردی که از لحاظ هوشیاری کاملاً در حالت بیدار و طبیعی است، از لحاظ فیزیکی هنوز در یک حالت فلج عضلانی در مرحله خواب (مرحله حرکت سریع چشم) گیر کرده است.
برنامه خواب پر هرج و مرج
افرادی که برنامه خواب بسیار متغیری دارند یا به وفور به مسافرت‌های کاری می‌روند و نمی‌توانند برنامه خواب خود را با ساعت زمانی مقصد جدید خود تطبیق بدهند ممکن است به فلج خواب دچار شوند. در واقع نداشتن یک برنامه خواب منظم که بدن شما بتواند نسبت به آن سازگاری و مطابقت پیدا کند، می‌تواند منجر به بروز اختلالات خواب و چرخه خواب غیر طبیعی شود.
داروها
تحقیقات نشان داده است که مصرف بعضی از داروها اعم از داروهای تجویز شده توسط پزشک، داروهای بدون نسخه و یا مواد مخدر می‌تواند با وقوع فلج خواب در بعضی افراد ارتباط داشته باشد. حتی مشروبات الکلی نیز به عنوان یکی از عوامل احتمالی فلج خواب شناخته می‌شود، زیرا الکل می‌تواند در روند مراحل معمول خواب اختلال ایجاد کند. بعضی از محققین معتقدند که سوء مصرف مواد مخدر، داروها (مخصوصاً داروی بیماری‌های روانی) و مصرف محرک‌های روانی (مانند داروهایی که برای درمان اختلال کم توجهی – بیش فعالی استفاده می‌شود) می‌تواند احتمال وقوع فلج خواب را افزایش دهد.
پیش‌زمینه ژنتیکی
بسیاری از دانشمندان معتقدند که چندریختی (پلی‌مورفیسم) ژنتیکی می‌تواند عامل وقوع فلج خواب باشد. در این رابطه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اگر فردی در بین اعضای خانواده یا فامیل درجه یک شما به مشکل فلج خواب دچار باشد، احتمال آنکه شما هم به این مشکل دچار شوید بیشتر از معمول خواهد بود.
گرفتگی عضلات پا
خطر وقوع فلج خواب در افرادی که بیشتر در معرض گرفتگی عضلات به ویژه عضلات پاهای خود هستند، معمولاً بیشتر از دیگران است.
بیماری روانی
افرادی که از نوعی بیماری روانی از قبیل اختلال اضطراب، اختلال دو قطبی، افسردگی و یا بیماری اسکیزوفرنی رنج می‌برند، بیشتر در معرض وقوع فلج خواب هستند. این قبیل بیماری‌ها باعث اختلالاتی در روال طبیعی خواب و نوساناتی در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیترها) می‌شوند و اغلب برای درمان آنها از داروهای روانپزشکی استفاده می‌شود که خود این داروها نیز می‌توانند احتمال وقوع فلج خواب را افزایش بدهند.
بیماری‌های عصبی
احتمال وقوع فلج خواب در افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی مانند میگرن و صرع بیشتر از حد معمول است.
بیماری‌های مخرب اعصاب
در افرادی که به انواع مختلف بیماری‌های مخرب اعصاب مبتلا هستند، احتمال وقوع فلج خواب افزایش پیدا می‌کند.
محرومیت از خواب
افرادی که خود را در معرض محرومیت از خواب مخصوصاً در یک دوره زمانی طولانی قرار می‌دهند، تغییرات نامطلوبی را در چرخه خواب و ریتم شبانه‌روزی خود به وجود می‌آورند. این تغییرات عمدتاً برای فرد مضر هستند و می‌تواند به عنوان یکی از علل مستقیم وقوع فلج خواب عمل کند.
مصدومیت
میزان بروز فلج خواب در افرادی که به نوعی مصدومیت یا آسیب‌دیدگی ناگهانی دچار شده‌اند، بیشتر است. دانشمندان معتقدند که وقوع مصدومیت باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد مغز و اختلال در چرخه خواب و بیداری می‌شود. علاوه بر آن مصدومیت‌ها اغلب منجر به محرومیت شدید از خواب، کابوس‌های ترسناک، بی‌خوابی و بیدار شدن مکرر از خواب در طول شب (اختلال خواب) می‌شود.
علائم فلج خواب
افرادی که به فلج خواب دچار می‌شوند ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند. شایع‌ترین علائم مرتبط با فلج خواب شامل ناتوانی در حرکت کردن (بی‌حرکتی)، ناتوانی در حرف زدن، مشکل در نفس کشیدن، احساس “گیر کردن” یا “به دام افتادن” و ادراک آگاهانه یا بعضاً احساس تجربه خروج از بدن می‌باشد. علائم ثانویه فلج خواب نیز می‌تواند شامل مواردی از قبیل اضطراب، احساس فشار بر قفسه سینه، ترس شدید، توهم و احساسات غیر عادی می‌باشد (البته به طور قطع نمی‌توان گفت که شما در هنگام وقوع فلج خواب چه علائم خاصی را تجربه خواهید کرد).
تشخیص
هر فردی می‌تواند ابتلای خود به عارضه فلج خواب را به سادگی تشخیص بدهد، اما بسیار مهم است که برای تعیین علت وقوع فلج خواب که می‌تواند بیماری‌هایی از قبیل حمله خواب یا یک بیماری عصبی باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که هنوز مطمئن نیستید که به عارضه فلج خواب دچار شده‌اید، با یک پزشک متخصص بیماری‌های خواب مشورت کنید. به طور کلی دو نوع مختلف از عارضه فلج خواب وجود دارد که ممکن است شما آن را در خودتان تشخیص بدهید:
- فلج خواب ایزوله (ISP): اگر تا به حال به طور آگاهانه این تجربه را داشته‌اید که در هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب قادر به حرکت کردن یا حرف زدن نبوده‌اید، در واقع شما فلج خواب ایزوله را تجربه کرده‌اید. این نوع از فلج خواب بسیار شایع است و معمولاً برای فرد آزار دهنده نیست. حملات فلج خواب ایزوله معمولاً فقط یک تا دو دقیقه طول می‌کشد و احتمال دوام آن در دراز مدت بسیار کم است.
- فلج خواب ایزوله مکرر (RISP): در صورتی که شما به طور مکرر علائم ناتوانی در حرکت کردن و صحبت کردن را در هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب تجربه می‌کنید، به فلج خواب ایزوله مکرر دچار شده‌اید. این حالت از فلج خواب در واقع یک بیماری مزمن است که می‌تواند باعث تحریک اضطراب شدید و بروز ترس از خوابیدن در شما شود. تنها حدود 3% از کل افرادی که از فلج خواب رنج می‌برند دوره‌های مکرر آن را تجربه می‌کنند و در بسیاری از موارد نیز با عوارض دیگری مانند حمله خواب همراه است.
درمان فلج خواب
تکنیک‌های مقابله
بسیاری از گزارش‌های موردی که در رابطه با فلج خواب ارائه شده است، نشان داده‌اند که با استفاده از چند تکنیک مقابله‌ای مختلف می‌توان بر این عارضه غلبه کرد. شایع‌ترین تکنیک گزارش شده برای این منظور آن است که در زمان وقوع فلج خواب سعی کنید به صورت آگاهانه انگشتان دست یا پای خود را تکان بدهید. بعضی از افرادی که با مشکل فلج خواب مواجه بودهاند توانسته‌اند با تمرکز بر روی تکان دادن انگشتان خود – که باعث القای حالت بیداری به جای حالت فلج خواب می‌شود – موفق به درمان این عارضه شوند.
ارزیابی پزشکی
در صورت وقوع فلج خواب، حتماً معاینات و ارزیابی‌های پزشکی لازم برای تشخیص اختلالات خواب (مانند حمله خواب) و بیماری‌های مغز و اعصاب را انجام دهید. فلج خواب در بسیاری از موارد می‌تواند به علت یک سری عوارض و بیماری‌های تشخیص داده نشده باشد.
مصرف داروها
اگر شما در حال حاضر داروی خاصی را مصرف می‌کنید که دوره‌های وقوع فلج خواب در شما از بعد از شروع مصرف آن دارو آغاز شده است، همین دارو می‌تواند علت فلج خواب باشد. اما در صورتی که داروی خاصی مصرف نمی‌کنید، می‌توانید بعضی از داروهایی که در درمان فلج خواب در بعضی افراد موفق بودهاند مانند قرص‌های خواب، داروهای مهار کننده انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای را امتحان کنید. این داروها را می‌توانید در صورتی که فلج خواب در شما به طور شدید اتفاق می‌افتد، استفاده کنید.
تنظیم برنامه خواب
شاید داشتن یک برنامه خواب منظم بهترین راهکار برای درمان فلج خواب باشد. اغلب موارد فلج خواب به علت برنامه خواب نامنظم و بسیار متغیر و (اغلب) بروز اختلال خواب، اتفاق می‌افتد. پس سعی کنید یک برنامه خواب منظم برای خودتان تهیه کنید و به آن پایبند باشید. همیشه مطمئن شوید که خواب کافی دارید و در خواب شما وقفه و اختلال پیش نمی‌آید. البته ممکن است این راهکار خیلی زود در درمان فلج خواب جواب ندهد، اما به احتمال بسیار زیاد در دراز مدت کمک زیادی به شما خواهد کرد.
مصرف مکمل‌ها
مصرف مکمل‌های خاصی از قبیل ملاتونین می‌تواند به افزایش کیفیت خواب و تنظیم ریتم خواب و بیداری در شبانه‌روز به ویژه در افرادی که به صورت شیفتی کار می‌کنند و یا افرادی که به علت سفرهای کاری متعدد مشکل تأخیرهای مکرر در خواب دارند، کمک نماید. بنابراین برای بهبود کیفیت خواب خود می‌توانید از ملاتونین و یا سایر مکمل‌های مناسب استفاده کنید.
داروهای ضد افسردگی و زوال عقل: آیا ارتباطی وجود دارد؟
زوال عقل یک اختلال عصبی است. هیچ درمانی برای این بیماری مزمن و پیشرونده، که حافظه و همچنین قضاوت در عملکرد، رفتار و…
