علائم و درمان بیماری صرع 

بیماری صرع که با اختلال در عملکرد سلول‌های عصبی مغز همراه است، باعث ایجاد تشنج یا دوره‌هایی از رفتار و احساس غیر عادی برای فرد می‌شود که گاهی اوقات می‌تواند با از دست دادن هوشیاری یا غش کردن برای فرد همراه باشد. علائم صرع در افراد می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برخی افراد دچار این مشکل به سادگی برای چند ثانیه در طول صرع به یک نقطه خالی زل می‌زنند، در حالی که سایر افراد با تکان‌های شدید و تکراری دست‌ها و پاهای خود در هنگام حمله بیماری مواجه می‌گردند.

تقریباً 10 درصد افراد بدون عامل محرک دچار تشنج ساده می‌شوند. به هر حال، ایجاد شرایط تشنج همواره به معنی ابتلای فرد به صرع نیست. در این شرایط حداقل دو مورد حمله لازم است تا ابتلا به صرع برای فرد تشخیص داده شده و از روش‌های درمان عصبی برای وی استفاده شود.

انواع مختلف صرع و علائم آن

---

بیماری صرع به دو نوع اصلی عمومی و کانونی (که در اصطلاح به آن پارتیال می‌گویند) طبقه‌بندی می‌شود. در صورت ابتلای فرد به بیماری صرع، معمولاً حالت‌های مشابه تشنج برای وی به صورت مکرر ایجاد می‌شود. به هر حال، برخی از افراد ممکن است با حالت‌های مختلف تشنج در زمان‌های خاص مواجه شوند.

صرع عمومی

این شرایط در صورتی ایجاد می‌شود که یک فعالیت الکتریکی غیر عادی بر تمام مغز یا بخش عمده آن تاثیر گذارد. علائم این مشکل عمومی بوده و بخش زیادی از بدن را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. انواع مختلف این مشکل به شرح زیر هستند:

• تشنج تونیک- کلونیک (رایج‌ترین نوع تشنج). باعث ایجاد سفتی در کل بدن شده و کاهش سطح هوشیاری و لرزش بدن را به همراه دارد.
• تشنج پنهان. باعث کاهش سطح هوشیاری فرد به میزان محدود می‌شود. این حالت تشنج باعث زمین خوردن فرد نمی‌شود و فقط چند ثانیه ادامه می‌یابد. این مشکل در اکثر مواقع برای کودکان ایجاد می‌شود.
• تشنج میوکلونیک. در نتیجه انقباض ناگهانی عضلات ایجاد شده و تکان ماهیچه را به همراه دارد.
• تشنج تونیک. باعث کاهش سطح هوشیاری فرد به میزان محدود، گرفتگی و خشکی عضلات، و زمین خوردن می‌شود.
• تشنج آتونیک. باعث لنگیدن و غش کردن فرد شده و اغلب فقط با کاهش سطح هوشیاری به میزان محدود همراه است.

صرع کانونی

در موارد ابتلا به صرع کانونی اختلال در فعالیت‌های الکتریکی در یک نقطه مغز آغاز شده و در همان نقطه باقی می‌ماند. بنابراین، در این حالت فرد علائم تشنج را در نقاط خاص بدن با توجه به نقطه تحریک شده از مغز مشاهده خواهد کرد. صرع کانونی دارای حالت‌های اصلی به شرح زیر است:

• تشنج کانونی ساده. در این حالت فرد با تکان‌های عضله یا احساسات عجیب در یک دست یا یک پا مواجه می‌شود. این مشکل می‌تواند مزه غیر عادی یا احساس سوزن سوزن یا مور مور شدن در یک نقطه از بدن را برای فرد به همراه داشته باشد. این شرایط باعث از دست دادن هوشیاری فرد نمی‌شود.
• تشنج کانونی پیچیده. این شرایط معمولاً در یک نقطه از مغز (به نام لوب گیجگاهی) شروع شده اما امکان مشاهده آن در همه نقاط مغز وجود دارد. در نتیجه این وضعیت رفتار فرد برای چند ثانیه تا چند دقیقه عجیب خواهد بود. برای مثال، این شرایط می‌تواند باعث شود فرد با یک جسم فعالیت‌های عجیب انجام دهد، نامفهوم صحبت کند، یا بی‌هدف در خانه حرکت نماید. این شرایط همچنین می‌تواند باعث ایجاد احساسات عجیب همچون ترس برای فرد شده و مشکلات بینایی یا ادراکی برای فرد به همراه داشته باشد.

توجه داشته باشید گاهی اوقات تشنج کانونی می‌تواند به تشنج عمومی تبدیل شود که در اصطلاح به آن تشنج عمومی ثانویه گفته می‌شود.

چه عواملی باعث ابتلا به صرع می‌شود؟

---

صرع با دلایل ناشناخته (صرع ایدیوپاتیک)

در بسیاری از موارد، هیچ دلیل مشخصی نمی‌توان برای بیماری صرع پیدا کرد. در این شرایط فعالیت الکتریکی غیر عادی در مغز به دلایل ناشناخته ایجاد شده و دلیل شروع این شرایط یا ادامه یافتن آن مشخص نیست. عوامل ارثی (ژنتیک) می‌توانند در برخی از موارد در ارتباط با این مشکل تاثیرگذار باشند. افرادی مبتلا به صرع ایدیوپاتیک معمولاً مشکلات دیگر مغزی ندارند.

صرع نشانه‌دار

در برخی موارد، یک مشکل یا آسیب خاص مغزی باعث ابتلا به صرع می‌شود. برخی از این مشکلات در هنگام تولد برای کودک ایجاد شده و برخی از آنها در سایر مراحل زندگی ایجاد می‌شوند. این مشکل دارای بسیاری دلایل همچون موارد زیر است:

• ایجاد بافت اسکار در یک نقطه از مغز
• وارد شدن ضربه به سر
• سکته مغزی
• فلج مغزی
• برخی سندرم‌های ژنتیک
• رشد تومورهای مغزی
• عفونت مغز در نتیجه ابتلا به مننژیت و انسفالیت مغزی

این شرایط می‌تواند باعث وارد شدن آسیب به سلول‌های مغزی شده و ابتلا به صرع را برای فرد به همراه داشته باشد. برخی از این عوامل باعث ایجاد مشکلات دیگر به غیر از صرع برای فرد نمی‌شود. این شرایط در حالی است که در سایر موارد، عامل تحریک کننده می‌تواند باعث ایجاد سایر مشکلات یا ناتوانی‌ها برای فرد (علاوه بر بیماری صرع) شود.

چه عواملی باعث تحریک شرایط بیماری صرع می‌شوند؟

---

برخی افراد با گذشت زمان متوجه می‌شوند برخی عوامل خاص با تحریک مشاهده علائم صرع برای آنها همراه هستند. این شرایط علت ابتلا به صرع نیستند، بلکه گاهی اوقات تحریک بیماری و مشاهده علائم آن را برای فرد به همراه دارند. عوامل احتمالی مشاهده علائم این بیماری به شرح زیر هستند:

• استرس یا تشویش
• مصرف برخی داروهای خاص مثل داروهای ضد افسردگی و آرام‌بخش
• کم‌خوابی یا خستگی
• وعده‌های غذایی نامنظم (یا فراموش کردن یک وعده غذایی) همراه با پایین آمدن سطح قند خون
• مصرف زیاد الکل یا مواد مخدر
• نگاه کردن به چراغ‌های چشمک‌زن و انجام بازی‌های ویدئویی
• قاعدگی و پریود
• ابتلا به بیماری‌هایی که باعث افزایش دمای بدن می‌شوند

تشخیص

---

امروزه از آزمایش‌های مختلف برای تشخیص ابتلا به صرع و تعیین علت آن به شرح زیر استفاده می‌شود:

• آزمایش عصبی. شامل آزمایش رفتار، توانایی‌های حرکتی، عملکرد ذهنی و سایر تشخیص‌هایی است که می‌تواند نوع صرع و شرایط آن را مشخص نماید.
• آزمایش خون. پزشک احتمالاً از خون فرد نمونه‌گیری می‌کند تا به این ترتیب علائم ایجاد عفونت، مشکلات ژنتیک یا سایر شرایطی که با ابتلا به بیماری صرع ارتباط دارند را مشخص نماید.

علاوه بر این پزشک احتمالاً به بیمار توصیه می‌کند برای شناسایی مشکلات مغزی از آزمایش‌های زیر استفاده کند:

• الکتروآنسفالوگرافی (EEG). این آزمایش یکی از رایج‌ترین روش‌های مورد استفاده برای تشخیص ابتلا به صرع است. در صورت ابتلا به این بیماری، مشاهده تغییر در الگوی امواج مغزی عادی است و این شرایط حتی در مواردی که فرد دچار تشنج نشود نیز در افراد مشاهده می‌گردد.

• سی تی اسکن. آزمایش سی تی اسکن می‌تواند موارد ناهنجاری موجود در مغز که علت ابتلا به تشنج هستند را مشخص نماید. برای مثال در این زمینه می‌توان از تومور مغزی، خونریزی و کیست نام برد.
• 
• اسکن ام آر آی (MRI). این اسکن می‌تواند جراحت‌ها و مشکلات مغزی که علت احتمالی ایجاد تشنج هستند را مشخص کند.
• اسکن ام آر آی عملکردی (FMRI). پزشکان از این آزمایش معمولاً قبل از عمل جراحی برای تشخیص موقعیت دقیق ساختارهای دچار مشکل استفاده می‌کنند.
• مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک‌فوتونی (SPECT). این نوع از آزمایش عمدتاً در مواردی استفاده می‌شود که اسکن ام آر آی یا الکتروآنسفالوگرافی نتواند موقعیت دقیق مشکل مغزی در ارتباط با تشنج را شناسایی کند.

درمان

---

متخصصین ما در کلینیک مغز و اعصاب معمولاً فرآیند درمان صرع را با تجویز دارو شروع می‌کنند. به هر حال در صورتی که مصرف دارو نتواند به مقدار کافی به رفع مشکل کمک کند، احتمالاً از عمل جراحی یا سایر روش‌های درمان برای فرد استفاده خواهد شد.

دارو درمانی

اکثر افراد مبتلا به صرع می‌توانند با مصرف یک داروی ضد تشنج به نام داروی ضد صرع از این مشکل خلاص شوند. سایر افراد می‌توانند تعداد و شدت موارد تشنج خود را با استفاده ترکیبی از داروها درمان کنند. به این ترتیب پزشک توصیه‌های لازم را درباره زمان توقف مصرف دارو در اختیار شما قرار خواهد داد.

آگاهی از نوع داروی مناسب و دوز صحیح مصرف آن گاهی اوقات می‌تواند پیچیده باشد. در حقیقت این شرایط به وضعیت بیمار، تعداد دفعات تشنج، سن فرد و سایر عوامل مانند آن بستگی دارد. توجه داشته باشید مصرف داروهای ضد تشنج می‌تواند عوارض خاص برای فرد به همراه داشته باشد. عوارض جانبی معمول مصرف این داروها به شرح زیر هستند:

• خستگی
• سرگیجه
• افزایش وزن
• کاهش تراکم استخوان
• جوش‌های پوستی
• از دست دادن هماهنگی بین اندام‌ها
• مشکلات گفتاری
• اختلالات حافظه

عوارض شدید نادر مصرف این داروها به شرح زیر هستند:

• افسردگی
• فکر کردن به خودکشی و رفتارهای مربوط به آن
• جوش‌های شدید پوستی
• التهاب اندام‌های خاص همچون کبد

به منظور دستیابی به بهترین سطح کنترل تشنج با دارو، لازم است مراحل زیر دنبال شود:

• مصرف دقیق دارو طبق توصیه پزشک
• متوقف نکردن مصرف دارو بدون صحبت کردن با پزشک
• اطلاع دادن به پزشک بلافاصله پس از ایجاد احساسات جدید یا افزایش حالت افسردگی، فکر کردن به خودکشی، یا تغییرات غیر عادی در حالت‌های روحی یا رفتاری
• صحبت کردن با پزشک در صورت ابتلا به میگرن. در حقیقت پزشکان می‌توانند برای بیمار داروهایی را تجویز کنند که از میگرن جلوگیری کرده و مشکل صرع را درمان کند.

عمل جراحی

عمل جراحی در اکثر موارد زمانی انجام می‌شود که نتایج آزمایش‌ها نشان دهد علت تشنج محدود بوده و یک ناحیه مشخص از مغز که با عملکردهای حیاتی همچون صحبت کردن، کنترل اعضا، بینایی یا شنوایی ارتباط ندارد را تحت تاثیر قرار داده باشد. در این عمل جراحی، پزشک ناحیه‌ای از مغز که باعث ایجاد شرایط تشنج شده است را بر می‌دارد.

در تعداد کمی از موارد، استفاده از عمل جراحی برای بیماری صرع می‌تواند عوارض جانبی همچون ایجاد تغییرات دائمی در توانایی ادراک (تفکر) برای فرد به همراه داشته باشد. به همین خاطر لازم است قبل از این درمان با جراح درباره شانس موفقیت و عوارض جانبی احتمالی آن صحبت شود.

سایر روش‌های درمان

• تحریک عصب واگ. در این روش پزشکان یک ابزار به نام تحریک کننده عصب واگ زیر پوست سینه وارد می‌کنند که شباهت زیاد به دستگاه تحریک کننده ضربان قلب دارد. در ادامه سیم‌های این دستگاه به عصب واگ در ناحیه گردن متصل می‌شود. تا کنون مشخص نشده چگونه این دستگاه می‌تواند مانع از تشنج و صرع شود، اما احتمال موفقیت آن در بیماران در حدود 20 تا 40 درصد می‌باشد.
• رژیم کتوژنیک. برخی کودکان مبتلا به صرع می‌توانند مقدار تشنج خود را با دنبال کردن یک رژیم غذایی خاص سرشار از چربی و دارای سطح پایین کربوهیدرات کاهش دهند. در این رژیم غذایی که در اصطلاح به آن رژیم کتوژنیک گفته می‌شود، بدن سلول‌های چربی را به جای کربوهیدرات برای تامین انرژی مورد نیاز خود مصرف می‌کند. پس از چند سال، برخی کودکان می‌توانند مصرف این رژیم غذایی را متوقف کرده و دیگر با علائم صرع و تشنج روبرو نشوند. در صورتی که قصد دارید از این رژیم غذایی برای کودک خود استفاده کنید، لازم است در این رابطه با پزشک مشورت نمایید. در این شرایط مهم است مطمئن شوید این رژیم غذایی باعث سوءتغذیه برای کودک نمی‌شود.

در صورت دچار شدن فرد به تشنج چه اقداماتی باید انجام داد؟

در صورتی که فرد دچار تشنج ناشی از صرع شود لازم است اقدامات زیر برای وی انجام شود:

• تلاش برای از دسترس خارج کردن همه اشیائی که می‌تواند باعث وارد شدن آسیب به فرد شود
• مراقبت از سر فرد در صورت احتمال زمین خوردن وی که با استفاده از بالش نرم امکان‌پذیر است
• اجتناب از قرار دادن مواد غذایی یا دارویی در دهان فرد در طول مدت حمله بیماری زیرا انجام این کار می‌تواند خطر ایجاد مشکلات تنفسی و خفگی را افزایش دهد
• پس از توقف حمله صرع لازم است فرد در موقعیت ریکاوری قرار گرفته و توانایی تنفسی وی برای بازگشت به شرایط عادی کنترل شود.
• در صورت آسیب‌دیدگی یا در موارد مواجه شدن با تشنج مجدد قبل از بهبود کامل تشنج اولیه، لازم است بلافاصله با مرکز اورژانس در این رابطه تماس گرفته شود.