علائم و نشانه های تومور مغزی(بدخیم و خوش خیم) و درمان آن 

تومور مغزی شامل یک مجموعه یا یک توده از سلول‌های غیر طبیعی در مغز می‌باشد. جمجمه که مغز شما را در بر گرفته است، یک استخوان بسیار محکم می‌باشد. بنابراین هر گونه زائده یا سلول غیر طبیعی که در داخل چنین فضای تنگ و محدودی رشد کند، می‌تواند مشکلاتی را در مغز به وجود آورد. تومورهای مغزی می‌تواند از نوع سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش‌خیم) باشد. هنگامی که یک تومور چه از نوع خوش‌خیم و یا بدخیم در مغز رشد می‌کند، باعث می‌شود که فشار وارد بر جمجمه از طرف داخل افزایش پیدا کند و این امر منجر به آسیب رسیدن به مغز می‌شود و حتی می‌تواند برای بیمار، کشنده باشد.

انواع تومورهای مغزی

بیش از 120 نوع تومور مربوط به مغز و دستگاه عصبی مرکزی وجود دارد. تومورهای مغز و نخاع در افراد مختلف انواع متفاوتی دارند. این تومورها در نواحی مختلفی تشکیل می‌شوند، از سلول‌های متفاوتی منشأ می‌گیرند و قاعدتاً به روش‌های درمانی متفاوتی هم نیاز دارند.

تومورهای مغزی اولیه

تومورهای مغزی اولیه مستقیماً از خود مغز منشأ می‌گیرند. در واقع این تومورها می‌توانند از هر یک از قسمت‌های زیر در مغز رشد کنند:
• سلول‌های مغز
• غشایی که اطراف مغز را فرا گرفته است و به آن مننژ گفته می‌شود.
• سلول‌های عصبی
• غده‌های عصبی

تومورهای مغزی اولیه می‌تواند از نوع خوش‌خیم و یا سرطانی باشند. انواع بسیار متفاوتی از تومورهای مغزی اولیه وجود دارند که هر یک نام مخصوص خود را دارد و نوع خاصی از سلول‌ها را درگیر می‌نماید. مثال‌هایی از این نوع تومورها شامل موارد زیر است:

• تومور گلیوماس: این تومورها در سلول‌های مغز یا نخاع شروع به رشد می‌کنند و شامل آستروسایتوما، اپناندیموم، گلیوبلاستوما، الیگوآستروسایتوما و الیگودندروگلیوما می‌باشد.

• مننژیوما: مننژیوما یک نوع تومور است که از غشاهای اطراف مغز و نخاع (مننژها) منشأ می‌گیرد. اغلب تومورهای مننژیوما از نوع غیر سرطانی هستند.

• نورومای آکوستیک (شوانوما): اینها تومورهای خوش‌خیمی هستند که بر روی اعصابی که وظیفه کنترل تعادل و شنوایی را بر عهده دارند، ایجاد می‌شوند و از گوش داخلی به مغز گسترش پیدا می‌کند.

• آدنومای هیپوفیز: این تومورها هم اغلب از نوع خوش‌خیم بوده و در سلول‌های غده هیپوفیز که در قاعده مغز قرار گرفته است، به وجود می‌آید. این تومورها می‌توانند بر میزان تولید هورمون‌های هیپوفیز اختلال ایجاد کرده و از این طریق سراسر بدن را تحت تأثیر قرار دهند.

• مدولوبلاستوما: این تومورها شایع‌ترین نوع تومورهای مغزی سرطانی در کودکان هستند. مدولوبلاستوما در قسمت پشت و پایین مغز شروع می‌شود و از طریق مایع مغزی نخاعی گسترش پیدا می‌کند. این تومورها در بزرگسالان شیوع کمتری دارد، اما به طور نادر اتفاق می‌افتد.

•تومورهای نورواکتودرمال اولیه (PNET): تومورهای سرطانی نادری هستند که منشأ آنها در سلول‌های جنینی در مغز می‌باشد. این تومورها می‌توانند در هر جایی از مغز رشد کنند.

• تومور سلول‌های زایا: تومورهای سلول‌های زایا می‌تواند در دوران کودکی و در هنگامی که بیضه‌ها یا تخمدان‌ها در حال تشکیل شدن هستند، شروع به رشد کنند. اما در برخی از موارد، این تومورها به سایر قسمت‌های بدن از جمله به مغز حرکت می‌کنند.

• کرانیوفارنژیوما: تومورهای غیر سرطانی و نادری هستند که در نزدیکی غده هیپوفیز در مغز به وجود می‌آیند. غده هیپوفیز مسؤل کنترل بسیاری از عملکردهای بدن انسان است. هنگامی که تومور کرانیوفارنژیوما به آرامی رشد می‌کند، می‌تواند غده هیپوفیز و سایر ساختارهایی که در نزدیکی مغز قرار دارند را تحت تأثیر قرار دهد.

تومورهای مغزی ثانویه

عمده سرطان‌های مغز به علت تشکیل تومورهای مغزی ثانویه اتفاق می‌افتد. این تومورها در اصل در قسمت دیگری از بدن تشکیل می‌شود و سپس به طرف مغز گسترش پیدا کرده و یا اصطلاحاً متاستاز می‌شود. از جمله سرطان‌هایی که می‌توانند از طریق متاستازی به مغز گسترش پیدا کنند، عبارتند از:
• سرطان ریه
• سرطان سینه
• سرطان کلیه
• سرطان پوست

تومورهای مغزی ثانویه همیشه از نوع بدخیم هستند. در واقع تومورهای خوش‌خیم اصلاً از یک نقطه بدن به نقطه دیگر گسترش پیدا نمی‌کنند.

علائم تومور مغزی چیست؟

علائم مربوط به تومورهای مغزی به موقعیت و اندازه تومور بستگی دارد. تومورها با حمله به بافت مغز و افزایش فشار وارد بر آن، باعث آسیب‌دیدگی مستقیم مغز می‌شوند. در واقع علائم مشهود این تومورها هنگامی مشخص می‌شود که تومور در حال رشد بر روی بافت مغز فشار وارد می‌کند.

سردرد  یکی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی است. علائم سردردهایی که در اثر تومورهای مغزی ایجاد می‌شود، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• صبح‌ها در هنگام برخاستن از خواب شدیدتر است.
• در حین خواب هم اتفاق می‌افتد.
• در هنگام سرفه کردن، عطسه کردن یا ورزش کردن ، شدت آن بیشتر می‌شود.
علاوه بر سردرد ممکن است شما علائم زیر را نیز داشته باشید:
• استفراغ
• تاری دید یا دوبینی
• سرگیجه و پریشانی
• تشنج (بخصوص در بزرگسالان)
• ضعف و بی‌حسی در اندام‌های تحتانی یا قسمتی از صورت
• تغییر در فعالیت‌ها و توانایی‌های ذهنی
سایر علائم شایع ناشی از تومورهای مغزی عبارت است از:
• ناشیگری و ناتوانی در کار کردن با دست
• از دست دادن حافظه
• مشکل در نوشتن یا خواندن
• تغییر در توانایی شنوایی، چشایی یا بویایی
• کاهش هوشیاری و چابکی که می‌تواند به صورت خواب‌آلودگی و از دست رفتن هوشیاری باشد.
• مشکل در بلعیدن غذا
• سرگیجه
• بروز مشکلاتی در چشم‌ها از قبیل افتادگی پلک‌ها و نابرابر شدن اندازه مردمک چشم
• ناتوانی در کنترل حرکات بدن و اندام‌ها
• لرزش دست‌ها (رعشه)
• بی‌تعادلی
• بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
• بی‌حسی یا گز گز در یک طرف از بدن
• اختلال در تکلم و یا ناتوانی در درک سخن دیگران
• تغییر در حوصله، شخصیت، احساسات و رفتارهای شخصی
• مشکل در راه رفتن
• ضعف عضلات در ناحیه صورت، دست‌ها یا پاها

عوامل خطر برای تومور مغزی چیست؟

مهم‌ترین عوامل خطر برای تومورهای مغزی عبارت است از:

سابقه خانوادگی

تنها حدود 5 تا 10% از کل سرطان‌ها، حالت ژنتیکی یا ارثی دارند. در مورد تومورهای مغزی احتمال آنکه به صورت ژنتیکی به ارث برسد، بسیار کم است. اگر چند فرد در خانواده یا فامیل شما به تومور مغزی مبتلا شده‌اند، حتماً این نکته را با متخصص در میان بگذارید. پزشک شما می‌تواند در صورت لزوم شما را به یک مشاور ژنتیک ارجاع دهد.

سن

خطر بروز اغلب تومورهای مغزی با افزایش سن بیشتر می‌شود.

نژاد

احتمال ایجاد تومورهای مغزی در افرادی با نژاد سفید پوست بیشتر است. اما تومورهای نوع مننژیوما بیشتر در آمریکایی‌های آفریقایی تبار (سیاهان آمریکایی) اتفاق می‌افتد.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

قرار داشتن در معرض بعضی از مواد شیمیایی از جمله آن موادی که ممکن است در محیط کار شما وجود داشته باشد، می‌تواند خطر ابتلاء به سرطان مغز را افزایش دهد. معمولاً در هر محیط کاری یا صنعتی، فهرستی از مواد شیمیایی سرطان‌زا تهیه شده و به اطلاع افراد حاضر در آن محیط رسانده می‌شود.

قرار گرفتن در معرض پرتوها

افرادی که سابقه قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه کننده را داشته‌اند، بیشتر در معرض ابتلاء به تومورهای مغزی هستند. یکی از منابع پرتوهای یونیزه کننده، دستگاه‌های پرتو درمانی قوی است که از آنها برای معالجه سرطان استفاده می‌شود. همچنین کار کردن در تأسیسات هسته‌ای می‌‌تواند خطر مواجهه با پرتوهای سرطان‌زا را افزایش دهد.

عدم ابتلاء به بیماری آبله مرغان در گذشته

خطر تشکیل تومورهای مغزی در افرادی که سابقه ابتلاء به آبله مرغان در زمان بچگی را داشته‌اند، کمتر است.

تومور مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص تومور مغزی با انجام یک معاینه فیزیکی و بررسی شرح حال و سوابق پزشکی بیمار شروع می‌شود. معاینه فیزیکی شامل یک معاینه نورولوژیکی بسیار دقیق و با در نظر گرفتن تمامی جزئیات می‌باشد. همچنین متخصص مغز و اعصاب یک آزمایش بر روی شما انجام می‌دهد تا متوجه شود که آیا اعصاب جمجمه‌ای شما سالم هستند یا خیر. اعصاب جمجمه‌ای به اعصابی گفته می‌شود که منشأ آنها در مغز باشد. پزشک با استفاده از دستگاهی به نام اوپتال موسکوپ به داخل چشم‌های شما نگاه می‌کند. اوپتال موسکوپ دستگاهی است که یک نور مخصوص را از طریق مردمک چشم‌ها به داخل شبکیه می‌تاباند. متخصص مغز و اعصاب می‌تواند با این کار نحوه واکنش مردمک چشمان شما نسبت به نور را بسنجد. همچنین پزشک می‌تواند از این طریق مستقیماً به داخل چشم‌های شما نگاه کند و در صورتی که علائمی از تورم عصب بینایی در شما وجود دارد، آن را تشخیص بدهد. در واقع هنگامی که فشار داخل جمجمه در اثر تشکیل تومور مغزی افزایش پیدا می‌کند، ممکن است تغییراتی هم در عصب بینایی ایجاد شود.

علاوه بر موارد فوق، ممکن است پزشک معاینات زیر را نیز بر روی شما انجام دهد:

• قدرت عضلانی
• هماهنگی و توانایی حرکتی
• حافظه
• توانایی در انجام محاسبات ریاضی

پزشک شما ممکن است بعد از پایان معاینات فیزیکی، چند آزمایش دیگر هم بر روی شما انجام دهد یا برایتان تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سی تی اسکن از سر
• ام آر آی از سر
• آنژیوگرافی
• اسکن مغز
• عکسبرداری از جمجمه
• بیوپسی

درمان تومورهای مغزی

برای درمان تومورهای مغزی از روش‌های متعددی استفاده می‌شود. نوع درمانی که برای هر بیمار توصیه می‌شود به اندازه و نوع تومور، سرعت رشد آن، موقعیت آن در مغز و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.
روش‌های درمانی برای تومور مغزی شامل موارد زیر است:

پرتو درمانی

پرتو درمانی برای تومورهایی توصیه می‌شود که نسبت به این روش درمانی جواب بدهند. در پرتو درمانی سنتی از پرتوهای خارجی اشعه ایکس، اشعه گاما و یا پروتون‌ها که به صورت هدفمند به سمت تومور مغزی تابیده می‌شوند، برای کشتن سلول‌های سرطانی و یا کوچک‌تر کردن اندازه تومور استفاده می‌شوند. پرتو درمانی معمولاً به صورت دوره‌ای و در طی چند هفته انجام می‌شود. در صورتی که چندین تومور در مغز وجود داشته باشد و یا تومورها را نتوان به راحتی با تابش‌های موضعی هدف قرار داد، ممکن است از پرتو درمانی کل مغز استفاده شود.

انواع مختلف روش‌های پرتو درمانی عبارتند از:

• پرتو درمانی با شدت تنظیم شده (IMRT):‌ یک روش پرتوتابی بسیار پیشرفته و با دقت بالا است که در آن از شتاب دهنده‌های کامپیوتری اشعه ایکس برای اعمال دوز دقیقی از پرتوها به تومور سرطانی یا نواحی خاصی در داخل تومور استفاده می‌شود. دوز اشعه به گونه‌ای تنظیم می‌شود که با شکل ساختار سه‌بعدی تومور مطابقت داشته باشد. این کار از طریق تنظیم یا کنترل شدت پرتوها به منظور متمرکز کردن دوز اصلی اشعه بر روی تومور و جلوگیری از تابش پرتوها به سلول‌های سالم انجام می‌گیرد.

• رادیوسرجری استریوتاکتیک: پرتو درمانی استریوتاکتیک از لحاظ فیزیکی مشابه با جراحی رادیوسرجری می‌باشد. اما در این روش از فراکشناسیون (تقسیم دوره درمان به چند جلسه) استفاده می‌شود. این روش پرتو درمانی برای تومورهایی توصیه می‌شود که در داخل یا نزدیکی ساختارهای حیاتی در مغز قرار داشته و امکان اعمال یک دوز بزرگ اشعه بر روی آنها وجود نداشته باشد. همچنین برای تومورهایی که اندازه بزرگی دارند، می‌توان از این روش استفاده کرد.

• پرتو درمانی تطبیقی سه‌بعدی (3D-CRT): یک روش مرسوم از پرتو درمانی است که طی آن پرتوهای اشعه ایکس با ترتیب و آرایش خاصی طراحی می‌شوند تا با شکل تومور مغزی مطابقت پیدا کنند و از این طریق حداکثر دوز اشعه به تومور برسد و میزان تابش اشعه به بافت‌های سالم اطراف به حداقل ممکن کاهش پیدا کند. این روش پرتوتابی به شکل متناسب با آناتومی بیمار و موقعیت تومور در مغز، طراحی می‌شود. معمولاً برای برنامه‌ریزی و تنظیم این روش لازم است از آزمایش‌های سی تی اسکن و ام آر آی استفاده شود.

• براکی تراپی: این روش شامل جایگذاری موقتی مواد رادیواکتیو در داخل بدن است و معمولاً به منظور اعمال دوز بیشتری از اشعه و یا تقویت پرتوهای تابیده شده به یک ناحیه خاص از آن استفاده می‌شود.

جراحی

جراحی قطعه‌برداری (در صورتی که خطر نداشته باشد) معمولاً اولین روش درمانی است که برای کاهش سریع فشار وارد بر مغز در اثر تومور مغزی، انجام می‌شود.

شیمی پرتو درمانی

شیمی درمانی همراه با پرتو درمانی (درمان همزمان) به عنوان روش درمانی استاندارد برای تومورهای مغزی اولیه خوش‌خیم شناخته می‌شود. از داروهای شیمیایی می‌توان قبل یا بعد و یا در حین عمل جراحی به منظور کاهش سرعت رشد یا از بین بردن سلول‌هایی که به سرعت در حال تقسیم شدن هستند، استفاده کرد. همزمان از پرتو درمانی هم برای کمک به تخریب سلول‌های تومور و جلوگیری از رشد مجدد آنها استفاده می‌شود. داروهای شیمی درمانی ممکن است به شکل قرص و یا به صورت تزریقی استفاده شود و اغلب همراه با پرتو درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.