ضربه به سر در کودکان و بزرگسالان: عوارض و درمان 

ضربات سر یک از اصلی‌ترین دلایل ناتوانی و مرگ در بزرگسالان است. ضربه می‌تواند باعث برآمدگی‌های جزئی، کبودی (کوفتگی) یا شکاف در سر باشد. این ضربات ممکن است متوسط تا شدید باشند و باعث تکان خوردن مغز، شکاف‌های عمیق یا زخم‌های باز، شکستگی جمجمه یا خونریزی داخلی مغزی و آسیب‌دیدگی مغز شوند. ضربه به سر یک اصطلاح گسترده است که بسیاری از آسیب‌دیدگی‌ها و ضربات به سر، جمجمه، مغز و بافت‌های زیرین و عروق خونی در سر را شامل می‌شود.

انواع مختلف ضربه به سر

در زیر به انواع مختلف ضربه به سر اشاره شده است:

تصادم

تصادم نوعی از ضربه به سر است که باعث از دست رفتن سریع هوشیاری می‌شود و ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت پس از ضربه طول بکشد.

 شکستگی جمجمه

شکستگی جمجمه اشاره به شکسته شدن استخوان جمجمه دارد. چهار نوع شکستگی جمجمه وجود دارد که عبارتند از:

• شکستگی خطی جمجمه: یک شکستگی در جمجمه است که در آن استخوان جابجا نمی‌شود.
• شکستگی فرو‌رفته جمجمه: این نوع شکستگی ممکن است با شکاف در پوست سر همراه باشد یا نباشد. در این نوع شکستگی قسمتی از جمجمه به دلیل ضربه وارده تو می‌رود.
• شکستگی دی استاتیک جمجمه: این نوع از شکستگی در طول خط بخیه ایجاد می‌شود. این شکستگی غالباً در نوزادان تازه متولدشده و شیرخوارگان دیده می‌شود.
• شکستگی قاعده جمجمه: شامل شکستگی در استخوان قاعده جمجمه می‌شود. اطراف چشم‌ها و پشت گوش افرادی که دچار این نوع شکستگی شده‌اند کبود می‌شود. همچنین مایع شفافی از بینی یا گوش این افراد تخلیه می‌شود که به دلیل پاره شدن پوشش مغز است.

• هماتوم داخل جمجمه: که انواع مختلفی دارد. هماتوم‌ها داخل جمجمه بر اساس محل آنها در مغز طبقه‌بندی می‌شوند و می‌توانند ناشی از یک طیف از ضربات خفیف به سر تا ضربات مهلک و بسیار خطرناک به سر باشد. انواع مختلف هماتوم داخل جمجمه عبارتند از:

• هماتوم اپیدورال
• هماتوم ساب دورال
• کوفتگی یا هماتوم داخلی مغز
• آسیب آکسونی پراکنده

علل ضربه به سر چیست؟

ضربه به سر در بزرگسالان و کودکان دلایل متعددی دارد. شایع‌ترین انواع ضربه ناشی از تصادفات موتوری (راننده، سرنشین یا عابر پیاده)، خشونت، زمین خوردن و سقوط یا کودک‌آزاری است.

دلایل کبودی و آسیب‌دیدگی‌های داخلی مغز چیست؟

ضربه مستقیم به سر، تکان دادن کودک (آن چیزی که در بسیاری از کودک‌آزاری‌ها دیده می‌شود) یا ضربات شلاقی (که در تصادفات موتوری دیده می‌شود)، کبودی مغز و آسیب‌دیدگی بافت داخلی و عروق خونی باعث ایجاد کوپ (coup) – کانتر کوپ می‌شود. کبودی در ناحیه آسیب‌دیده مستقیماً به ضربه مربوط می‌شود به آن ضایعات کوپ گفته می‌شود. زمانی که سر به سمت عقب تکان می‌خورد، می‌تواند به سمت مخالف جمجمه ضربه وارد آورده و باعث پارگی پوشش داخلی، بافت‌ها و عروق خونی داخلی مغز شده و منجر به خونریزی، کبودی یا تورم داخل مغز شود.

 علائم

فرد ممکن است درجات مختلفی از علائم را پس از وارد آمده ضربه به سر داشته باشد. به هر حال هر فرد ممکن است علائم مختلفی را تجربه کند که شایع‌ترین این علائم عبارتند از:

 ضربات خفیف به سر

• برآمدگی، تورم یا کبودی
• شکاف کوچک و سطحی در پوست سر
• سر درد
• حساسیت به صدا و نور
• تحریک‌پذیری
• گیجی
• سنگینی سر و سرگیجه
• اختلالات تعادلی
• حالت تهوع
• اختلالات حافظه و تمرکز
• تغییر در الگوی خواب
• دوبینی
• وزوز گوش
• تغییر در طمع و مزه

ضربات متوسط تا شدید به سر (به مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز دارد)

• کاهش سطح هوشیاری
• سر درد شدید که برطرف نمی‌شود.
• حالت تهوع و استفراغ مکرر
• از دست دادن حافظه کوتاه مدت مانند دشواری به یادآوری وقایعی که قبل یا حین ضربه اتفاق افتاده است.
• اختلالات تکلمی
• اختلال در راه رفتن
• ضعف در یک طرف بدن یا در یک ناحیه از بدن
• تعریق
• پریدگی رنگ پوست
• تشنج
• تغییرات خلق‌وخو و تحریک‌پذیری
• تخلیه خون یا مایع شفاف از طریق گوش یا بینی
• بزرگ‌تر به نظر رسیدن مردمک یک چشم نسبت به چشم دیگر
• برش عمیق یا پارگی پوست سر
• زخم باز در سر
• فرو رفتنشی خارجی در سر
• کما
• سندرم قفل‌شدگی (یک بیماری که در آن فرد آگاه است و می‌تواند فکر و استدلال کند اما قادر به تکلم یا حرکت نیست)

علائم ضربه به سر ممکن است مشابه علائم بیماری‌ها و عوارض دیگر باشد. همیشه برای تشخیص به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص

بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی نمی‌توان به تمام ابعاد و میزان گستردگی آسیب‌دیدگی پی برد اما با کمک معاینات جامع پزشکی و آزمایش‌های تشخیصی می‌توان ابعاد سانحه را مشخص کرد. تشخیص ضربه به سر به کمک معاینات بالینی و آزمایش‌های تشخیصی امکان‌پذیر است. ضربه به سر می‌تواند باعث ایجاد مشکلات عصبی شده و نیاز به پیگیری‌های پزشکی داشته باشد. برخی از آزمایش‌های تشخیصی عبارتند از:

• آزمایش خون
• عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (که به آن سی تی اسکن یا اسکن CAT هم گفته می‌شود)
• الکتروانسفالوگرام
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)

درمان ضربه به سر

روش‌های درمانی که توسط پزشک برای درمان ضربات وارده بر سر شما به کار برده می‌شود به عوامل زیر بستگی دارد:

• سن، سلامت عمومی و سوابق بیماری شما
• گستردگی آسیب‌دیدگی سر
• نوع ضربه وارده به سر
• تحمل شما در برابر برخی از داروها، عمل‌های جراحی و روش‌های درمانی دیگر
• انتظارات از ضربه وارده بر سر
• انتظارات و اولویت‌های شما

اقدامات درمانی متناسب با شدت آسیب‌دیدگی و ضربه وارده به سر انجام می‌شود که برخی از این اقدامات درمانی عبارتند از:

• یخ
• استراحت
• آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و باندهای چسبی
• مشاهده
• مراقبت‌های فوری پزشکی
• بخیه‌ها
• بستری شدن در بیمارستان برای مشاهده
• عمل جراحی مانند آمبولیزاسیون خونریزی

اقدامات درمانی برای هر فرد به گستردگی بیماری و آسیب‌دیدگی‌های موجود دیگر بستگی دارد. اگر ضربه وارده بر سر شدید باشد باید فشار مغز بررسی و ارزیابی شود (فشار درون جمجمه). ضربه به سر ممکن است باعث التهاب مغز شود. از آنجا که مغز درون جمجمه قرار دارد، فضای کمی برای تورم و التهاب وجود دارد که این باعث افزایش فشار درون جمجمه می‌شود و می‌تواند به مغز آسیب برساند.

فشار داخل جمجمه چگونه ارزیابی می‌شود؟

فشار داخل جمجمه به دو روش اندازه‌گیری می‌شود. یک روش قرار دادن یک لوله توخالی کوچک (کاتتر) در مایع مغزی (بطن) است. روش دیگر استفاده از یک ابزار (پیچ) توخالی کوچک است که از طریق فضای بین جمجمه و مغز وارد جمجمه می‌شود. هر دو ابزار در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) و توسط پزشک داخل جمجمه قرار داده می‌شود. سپس دستگاهی ثابت برای ارزیابی و خواندن فشار داخل جمجمه به این ابزارها وصل می‌شود. اگر فشار بالا باشد می‌توان آن را بلافاصله درمان نمود. تا زمانی که این ابزار در جمجمه بیمار قرار دارد به وی داروهایی داده می‌شود تا احساس راحتی داشته باشد. زمانی که التهاب از بین رفت و احتمال بازگشت آن کاهش یافت این ابزار برداشته می‌شود.

ملاحظات برای فردی که به سرش ضربه وارد شده است

باید برای بازی کودکان فضای امنی ایجاد کرد و همچنین برای بزرگسالان نیز باید محیط را امن کرد تا از آسیب‌دیدگی و ضربات مجدد به سر آنها جلوگیری شود. استفاده از کمربند ایمنی در زمان رانندگی با اتومبیل و استفاده از کلاه ایمنی (که به درستی پوشیده شده باشد) برای فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، اسکیت و اسکیت بورد برای محافظت از سر در برابر ضربات شدید ضروری است.

افرادی که مغز آنها به شدت آسیب دیده باشد ممکن است بر اساس قسمت آسیب دیده مغز خود دچار مشکلاتی در عضلات، تکلم، دید، شنوایی یا حس چشایی شوند. تغییرات کوتاه مدت یا بلند مدت در شخصیت و خلق‌وخوی این افراد ممکن است رخ دهد. این افراد باید به مدت طولانی از دارو استفاده کرده و اقدامات توان‌بخشی لازم (فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی) را انجام دهند. مدت زمان بهبودی فرد به نوع آسیب‌دیدگی مغز و مشکلات جاری دیگر بستگی دارد.