بیش فعالی (اختلال توجه وعدم تمرکز) در کودکان و بزرگسالان 

آیا شما در تمرکز کردن مشکل دارید؟ آیا شما احساس می‌کنید که نیاز به حرکت کردن و جنب و جوش دائمی دارید در زمان‌هایی که نباید این کار را انجام دهید؟ اگر این مشکلات وجود دارد و احساس می‌کنید که در زندگی شما تأثیر منفی داشته است، ممکن است علامت ابتلا به کم‌توجهی / بیش فعالی باشد (ای دی اچ دی).

اختلال بیش فعالی یک اختلال عصبی است به این معنی که ابتلا به این عارضه بر مغز و عصب‌ها در کودکان و بزرگسالان تأثیر می‌گذارد. مشخصه این اختلال مشکلات مربوط به توجه و تمرکز، کنترل تکانه‌های بدن و بیش فعالی است. علل مختلف اعم از ژنتیکی و محیطی باعث ایجاد این اختلال می‌شوند.

اختلال کم ‌توجهی و بیش فعالی فقط مربوط به دوران کودکی نیست. با اینکه علائم اختلال کم‌ توجهی و بیش فعالی از دوران کودکی شروع می‌شود اما ممکن است تا دوران جوانی و بزرگسالی ادامه یابد. بیش فعالی معمولاً تا دوران نوجوانی کودک ادامه می‌یابد اما مشکلات عدم تمرکز، بهم ریختگی و ضعف در کنترل تکانه‌های بدن غالباً تا دوران بزرگسالی هم ادامه می‌یابد.

علل ابتلا به اختلال کم‌ توجهی و بیش فعالی چیست؟

---

اخیراً تحقیقات نشان داده‌اند که اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی به دلیل اثر متقابل ژن‌ها و عوامل محیطی به وجود می‌آید؛ مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، برخی از عوامل ممکن است باعث ابتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی شود که عبارتند از:

• ژن‌ها
• سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری
• قرار گرفتن در محیط‌های آلوده و سمی در دوران جوانی مانند محیط‌هایی که در آن سرب زیادی وجود دارد
• وزن کم مغز
• ضربه و آسیب‌های مغزی

 علائم

---

اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی شامل طیف گسترده‌ای از علائم می‌شود که تشخیص آن را دشوار می‌کند. به همین دلیل است که برای تشخیص اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی باید از دی اس ام فایو استفاده کرده و علائم را در تنظیمات چندگانه آن قرار داده و بیمار را حداقل به مدت 6 ماه مورد بررسی قرار داد.

علائم شایع اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی عبارتند از:

• مشکل در تمرکز کردن
• بی‌قراری
• اختلال در گوش دادن
• حرف زدن پی‌درپی
• ناراحتی و بی‌قراری
• مشکل نشستن
• عجول بودن
• مشکل در کنترل خلق‌وخو
• ضعف در مهارت‌های اجتماعی
• تأخیر در رشد
• مشکل در سازمان‌یافتگی
• ضعف در مدیریت زمان

افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی، همه این علائم را ندارند یا ممکن است برخی از این علائم را داشته و برخی را نداشته باشند. علائم اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی، خود را در زمان کودکی نشان می‌دهند اما این اختلال در والدین نیز با این باور که بخشی از کودکی است، وجود دارد.

 تشخیص

علت اصلی ابتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی نامشخص است. عوامل ژنتیکی در گسترش اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی نقش دارند. اگر والدین به این اختلال مبتلا باشند احتمال این که کودکان آنها نیز دچار اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی شوند تا 50 درصد افزایش می‌یابد.

عوامل دیگر مانند کودکان زودرس، کودکانی که سر آنها آسیب دیده است و یا قرار گرفتن در محیط‌های سمی نیز باعث افزایش احتمال ابتلا به این اختلال می‌شود. این‌ها موضوعات تحقیقات وسیعی است که در حوزه اختلالات روانی در حال انجام است. تشخیص پزشک مبتنی بر علائم، سوابق خانوادگی و استفاده از دی اس ام 5 انجام است.

کدام قسمت از مغز تحت تأثیر اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی قرار می‌گیرد؟ 

لوب جلویی مغز، هسته دم‌دار و مخچه در کودکان با علائم شدیدتر اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی، کوچک‌تر است. این نواحی مغز، تمرکز، کنترل تکانه‌ها، جلوگیری از بروز احساسات و توان حرکتی فرد را تنظیم می‌کنند که در کودکان مبتلا به اختلالات کم‌توجهی و بیش فعالی دارای مشکل هستند.

آیا متخصص مغز و اعصاب می‌تواند اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی مغز را تشخیص داده و درمان نماید؟

این سؤالی است که بیشتر مراجعه‌کنندگان به دکتر سخابخش می‌پرسند. بسیاری از پزشکان این سؤال را به صورت زیر پاسخ می‌دهند:

• نورولوژیست یک متخصص مغز و اعصاب است که می‌تواند اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی را تشخیص داده و درمان نماید. در واقع، کودکانی که علائم اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی دارند توسط متخصصین رشد به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شوند تا وی مشخص نماید که آیا علائم به دلیل ابتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی است یا بیماری‌های دیگر مغزی باعث ایجاد این علائم شده‌اند. زمانی که تشخیص قطعی شد، نورولوژیست، روان‌پزشک یا متخصص رشد می‌توانند داروهای مربوط به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی را تجویز نموده و بیمار را تحت نظر قرار داده و در صورت لزوم داروهای او را تنظیم کنند.
• متخصص مغز و اعصابقادر به تشخیص و درمان اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی است زیرا وی پزشک بوده و می‌تواند دستور انجام آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص علائم اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی را داده و احتمال وجود بیماری‌های زمینه‌ای دیگر را رد کند. همچنین آنها می‌توانند داروهای درمانی اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی را تجویز نمایند. برخی متخصصان رفتارشناسی مانند روانشناسان اجازه تجویز دارو ندارند.

 درمان اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی

---

با این که اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی درمانی ندارد ولی امروزه روش‌هایی برای کاهش علائم و بهبود عملکرد وجود دارد. اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی معمولاً با دارو، آموزش یا تعلیم و تراپی یا ترکیبی از این روش‌ها درمان می‌شود.

دارو

برای بسیاری از مردم، مصرف داروهای اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی، علائم بیش فعالی و عدم کنترل تکانه‌ها را کاهش داده و به افزایش تمرکز و کار و یادگیری فرد کمک می‌کند. اولین گام برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی محرک‌ها هستند.

محرک‌ها: با این که درمان اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی با داروهای محرک غیرعادی به نظر می‌رسد اما این روش مؤثر است. بسیاری از محققان بر این باورند که محرک‌ها مؤثر هستند زیرا ترشح دوپامین که یک ماده شیمیایی در مغز بوده و نقش مهمی در فکر کردن و تمرکز کردن دارد را افزایش می‌دهد.

غیر محرک‌ها: این داروها دیرتر اثر می‌کنند اما می‌توانند تمرکز، توجه و عدم کنترل تکانه‌ها را در فرد مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی بهبود بخشند. اگر عوارض جانبی محرک‌ها باعث آزار بیمار شده، محرک‌ها مؤثر واقع نشدند یا ترکیب داروهای محرک و غیر محرک مؤثرتر واقع شود، پزشکان داروهای غیرمحرک را تجویز می‌کنند. دو نمونه از داروهای غیر محرک اتوموگزتین و گوانفاسین است.

داروهای ضدافسردگی

با این که استفاده از داروهای ضدافسردگی به خصوص برای درمان اختلال کم‌ توجهی و بیش فعالی مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا نیست اما در برخی از موارد این داروها به درمان بزرگسالان مبتلا به این اختلال کمک می‌کند. داروهای ضدافسردگی قدیمی ‌تر که به آنها داروهای سه حلقه‌ای گفته می‌شود در برخی موارد به کار برده می‌شوند زیرا این داروها مانند محرک‌ها بر ترشح دوپامین و نورپینفرین مغز تأثیر می‌گذارند. این داروها در انواع و برندهای مختلفی ارائه می‌شوند. در برخی موارد چندین دارو با دوزهای مختلف باید امتحان شود تا دارویی که در بهبود فرد مؤثر واقع می‌شود یافت شود. هر کسی که این داروها را مصرف می‌کند باید به دقت تحت نظارت پزشک تجویزکننده داروها قرار داشته باشد.

 درمان 

درمان‌های مختلفی وجود دارد که باید برای فرد مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی مورد آزمایش قرار گیرد اما تحقیقات نشان می‌دهد که درمان و تراپی برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی مؤثر است. به هر حال، اضافه کردن تراپی در برنامه درمانی فرد مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی به فرد و خانواده او کمک می‌کند تا بهتر بتوانند با این مشکل دست و پنجه نرم کنند.

برای کودکان و نوجوانان: والدین و معلمان می‌تواند با استفاده از ابزاری مانند دادن یک برنامه روتین و منظم، سازماندهی روزانه کارها، استفاده از مرتب کننده‌های دفاتر و دادن جایزه در صورت موفقیت در انجام کارها مطابق با برنامه، به کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی کمک کنند.

برای بزرگسالان: روان‌پزشکان دارای مجوز می‌توانند به بزرگسالان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی کمک کنند که زندگی خود را سازماندهی کنند. آنها می‌تواند کارهای خود را مطابق برنامه‌ریزی انجام داده و کارهای بزرگ‌تر را به کارهای کوچک قابل مدیریت تقسیم کنند.

تعلیم و آموزش

کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی نیاز به راهنمایی و درک شدن از طرف والدین، اعضای خانواده و معلمان دارند تا بتوانند از حداکثر ظرفیت خود استفاده کرده و به موفقیت برسند. متخصصین سلامت روانی می‌توانند در مورد این اختلال و چگونگی تأثیر آن بر خانواده به والدینی که کودک آنها به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی مبتلا هستند آموزش‌های لازم را بدهند. آنها می‌توانند به کودک و والدین یادگیری مهارت‌ها و بازی‌های جدید و روش ارتباط آنها با یکدیگر را آموزش دهند. به عنوان مثال:

• تعلیم مهارت‌های والدین: به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه رفتارهای مثبت کودک را تشویق کرده و به آنها جایزه دهند.
• روش‌های مدیریت استرس می‌تواند به کودکان و والدین آنها بیاموزد که چگونه توانایی خود را در مقابله با ناامیدی‌ها افزایش دهند تا بتوانند به آرامی نسبت به رفتارهای کودک مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی واکنش نشان دهند.
• گروه‌های حمایتی می‌توانند به والدین و اعضای خانواده کمک کنند که با افرادی که مشکلات و نگرانی‌های مشابه آنها دارند در ارتباط باشند.

برنامه‌های مدرسه‌ای

برخی از مدارس برنامه‌های آموزش خاصی برای کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی ارائه می‌دهند. متخصصین آموزشی به کودکان، والدین و آموزگاران کمک می‌کنند تا کلاس و تکالیف منزل را متناسب با شرایط این کودکان تغییر داده تا به دست‌یابی آنها به موفقیت کمک کنند.

مشارکت در کار آزمایی بالینی

هدف از آزمایش‌های بالینی این است که لزوم به کارگیری آزمایش‌ها و اقدامات درمانی بی‌خطر و مطمئن تشخیص داده شود. با آزمایش‌های بالینی می‌توان به جوانب دیگر مراقبتی مانند بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن نیز توجه کرد.

پیشگیری از ابتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی 

روشی برای پیشگیری از اختلال کم‌ توجهی و بیش فعالی وجود ندارد. البته مصرف الکل، سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر دیگر در دوران بارداری احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد. تشخیص و مداخله می‌تواند شدت علائم اختلالات کم‌توجهی و بیش فعالی را کاهش دهد. تشخیص و مداخله می‌تواند اثرات متقابل علائم رفتاری در عملکردهای مدرسه‌ای، رشد طبیعی و کیفیت زندگی را در کودکان، بالغین و بزرگسالان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش فعالی را افزایش دهد.