علت ورم مغز + تشخیص و درمان 

ورم مغزی یک عارضه بسیار جدی است که در آن تورم مغز منجر به افزایش فشار درون مغز می شود.

علت ایجاد تورم در مغز می تواند آسیب مغزی تروماتیک ناشی از تصادفات با اتومبیل، سرایت انواع عفونت‌ ها به مغز، بیماری یا آسیب باشد. درمان ورم مغزی بسیار سخت بوده و اغلب به مرگ منجر می شود.

مغز به عنوان واحد پردازش مرکزی بدن، نقش مهمی در کنترل تمام عملکردهای بدن ایفا می کند.

جمجمه که از مغز در برابر هر گونه آسیب محافظت می کند، فضای بسیار کمی برای خود مغز باقی می گذارد و بنابراین در صورت متورم شدن مغز، فشار زیادی از طرف جمجمه بر مغز وارد شده و وضعیت جدی و خطرناکی را ایجاد می کند.

ورم مغزی با نام های مختلفی مانند تورم مغزی، ادم مغزی و افزایش فشار داخل جمجمه نیز شناخته می شود.

ورم مغزی گاهی در کل مغز یا بسته به آسیب، در نقاط خاصی از مغز ایجاد می شود. صرف نظر از محل ایجاد تورم، فشار زیادی به جمجمه وارد خواهد شد.

فشار وارد شده از طرف مغز به جمجمه، فشار داخل جمجمه ای نامیده می شود و در موارد ورم مغزی این فشار داخل جمجمه به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.

به دلیل افزایش فشار درون جمجمه، خون رسانی به مغز به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در نتیجه اکسیژن مورد نیاز مغز تامین نمی شود.

با کاهش سطح اکسیژن در مغز، سلول ها به سرعت تحلیل رفته و می میرند که نتیجه آن آسیب دائمی مغز و در برخی موارد مرگ خواهد بود.

علت ورم مغز

دلایل و علت ورم مغز عبارتند از:

• آسیب تروماتیک مغز
• سکته مغزی
• عفونت های باکتریایی یا ویروسی (مانند مننژیت و آنسفالیت)
• تومورها
• آبسه ها
• فشار خون بالا
• هپاتیت
• هیپوناترمی (سطح پایین سدیم در خون)
• کتواسیدوز دیابتی و سندرم ری.
• مسمومیت با مونوکسید کربن
• مسمومیت با سرب
• سوء مصرف مواد
• گاز گرفته شدن توسط حیوانات سمی

علائم ورم مغز

بسته به علت ورم مغز و میزان فشار داخل جمجمه ای، بیماران ممکن است بدون علامت یا دارای طیف وسیعی از علائم باشند.

علائم می تواند شامل سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، ضعف اندام، از دست دادن هماهنگی، تغییرات خلقی، گیجی و مشکلات بینایی باشد.

در موارد شدیدتر، احتمال از دست دادن حافظه، تنفس نامنظم، تشنج، از دست دادن هوشیاری، کما و مرگ وجود دارد.

عارضه ای به نام ورم مغزی در ارتفاعات بالا (HACE) نیز وجود دارد که بسیار نادر است. فشار نسبتاً پایین هوا در ارتفاعات بالا می‌تواند باعث نشت رگ‌ های خونی و منجر به تجمع مایع اضافی در مغز شود.

HACE کمتر از انواع خفیف ‌تر عارضه های ناشی از قرار گرفتن در ارتفاعات رخ می‌دهد، اما در صورت وقوع می‌ تواند کشنده باشد.

افرادی که دچار HACE می شوند، باید سریع به ارتفاع پایین منتقل شده و تحت درمان های پزشکی قرار می گیرند.

علائم HACE شامل تنگی نفس، حتی در هنگام استراحت؛ سردرد شدید، حالت تهوع و استفراغ؛ ناتوانی در راه رفتن و سردرگمی می باشد.

انواع ورم مغزی

فرآیند ایجاد ورم مغزی پیچیده است، به گونه ای که گاهی یک اختلال سیستمیک یا یک آسیب موضعی در مغز می تواند باعث آن شود.

ادم یا ورم مغزی ممکن است سیتوتوکسیک یا وازوژنیک باشد.

• ورم یا ادم سیتوتوکسیک ناشی از آسیب سلول های مغزی یا هیپوکسی (کمبود اکسیژن) بوده و با تورم سلول های مغزی همراه است. این نوع تورم عمدتاً بر ماده خاکستری مغز (سلول های عصبی و برخی از بافت های حمایت کننده در قشر مخ، مخچه و نخاع) تأثیر می گذارد.
• ورم یا ادم مغزی وازوژنیک ناشی از وارد شدن املاح و مایعات از رگ های خونی به سلول های مغز است. در این نوع ورم مغزی عمدتاً ماده سفید مغز (مناطقی از مغز که متشکل از رشته های عصبی و نه سلول های عصبی است) تحت تأثیر قرار می گیرد.

نحوه تشخیص ورم مغزی

تشخیص بالینی تورم مغز دشوار است. با بررسی وجود یک یا چند مورد از علائم فوق و سابقه بالینی و انجام دقیق معاینه عصبی می توان موارد شک برانگیز را با آزمایشات زیر بررسی کرد.

آزمایش های تصویربرداری – سی تی اسکن و MRI (تصویربرداری از سر برای تعیین محل و میزان تورم)

• برای موارد مشکوک به تورم مغزی، سی تی اسکن بهترین آزمایش تصویربرداری است.
• نواحی متورم در سی تی اسکن پیشرفته به صورت نواحی کم چگالی تر ظاهر می شوند.
• سی تی اسکن ممکن است به دلیل افزایش تجمع آب، تار شده و ارزیابی آن را دشوار کند.
• سی تی اسکن می تواند وجود هر گونه عارضه زمینه ای مرتبط با ورم مغزی مانند عفونت، تومور یا انفارکتوس را تشخیص دهد.
• سی تی اسکن همچنین می تواند برای پیگیری وضعیت بیماران پس از درمان و تعیین نحوه پاسخ به درمان استفاده شود.
• ام ​​آر آی نسبت به سی تی اسکن در تشخیص لنفوم و آبسه مغزی حساس تر است.
• برخلاف سی تی اسکن، MRI در دسترس همه نیست و بسیار گرانتر است.

اندازه گیری فشار داخل جمجمه ای

در حال حاضر، فشار داخل جمجمه ای (ICP) به صورت روتین در بیماران مشکوک به افزایش فشار داخل جمجمه کنترل می شود.

سه روش برای پیگیری وضعیت ICP، استفاده از کاتتر داخل بطنی، سنسور ساب دورال (زیر غشای دورال که مغز را می‌پوشاند) یا اپیدورال (بین غشای دورال و جمجمه) است.

این روش های اندازه گیری فشار داخل جمجمه ای خطراتی مانند خونریزی، عفونت، آسیب به بافت مغز و فتق مغز دارند.

پونکسیون کمری

انجام پونکسیون کمری در موارد مشکوک به مننژیت، ضروری است. با این حال، توجه به این نکته مهم است که در صورت افزایش فشار داخل جمجمه در حین پونکسیون کمری، خطر فتق وجود خواهد داشت.

قبل از اقدام به پونکسیون کمری باید ابتدا سی تی اسکن از سر انجام شود.

آزمایش خون

برای شناسایی علت احتمالی ورم مغز باید آزمایش های خون زیر انجام شود.

• شمارش کامل خون
• آزمایش انعقاد خون
• تست بررسی سطح الکترولیت ها (هیپوناترمی یا سطح پایین سدیم خون می تواند باعث ورم مغز شود)
• آزمایشات عملکرد کبد و کلیه
• سطح قند خون
• آنالیز گازهای خون شریانی
• آزمایش ادرار برای بررسی تاثیرات داروها و سموم
• سطح مونوکسید کربن در خون

نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام)

نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرام (EEG) برای بررسی فعالیت مغز هنگام تشنج انجام می شود.

در این آزمایش، الکترودهایی به پوست سر بیمار متصل شده و فعالیت الکتریکی مغز پس از اندازه‌گیری به صورت نمودار روی کاغذ یا صفحه کامپیوتر نمایش داده می شود.

پیشگیری از ورم مغزی

پیشگیری از ورم مغزی همیشه آسان نیست. با این حال، اقدامات زیر بروز ورم مغزی را در گروه های پرخطر کاهش می دهد.

• کنترل فشار خون با مصرف منظم داروهای ضد فشار خون
• بررسی دوره ای قند خون و مناسب بودن داروها برای بیمار
• پیگیری های دوره ای با ارائه دهنده خدمات درمانی برای هر گونه بیماری مزمن
• مصرف غذاهای سالم و منظم ورزش کردن

درمان ورم مغزی

ورم مغزی می تواند کشنده باشد و باید فورا درمان شود. هدف گزینه های درمانی بازگرداندن جریان خون و اکسیژن به مغز و در عین حال کاهش تورم است.

باید برای جلوگیری از آسیب بیشتر، همزمان برای درمان علت زمینه ای ورم مغز نیز اقدام شود. موارد زیر از گزینه های درمانی مورد استفاده برای این منظور هستند:

اسموتراپی

اسموتراپی یک روش درمانی برای بیرون کشیدن آب از مغز است. این کار با استفاده از عوامل اسمزی مانند مانیتول، سالین پر نمک، گلیسرول و داروهایی مانند فوروزماید انجام می شود.

اسموتراپی به بهبود جریان خون در مغز و همچنین کاهش تورم و فشار داخل جمجمه کمک می کند.

هیپوترمی

هیپوترمی می تواند با کاهش سرعت متابولیسم و ​​حفظ انرژی، از مغز محافظت کند. درمان با هیپوترمی احتمالا باید چند روز ادامه یابد و با شروع بهبود عملکرد اندام، معکوس شود.

هایپرونتیلاسیون

گاهی اوقات برای کاهش فشار داخل جمجمه از هیپرونتیلاسیون کنترل شده استفاده می شود. هیپرونتیلاسیون سطح دی اکسید کربن در جریان خون را کاهش می دهد.

بیمار باید اینتوبه و تهویه مکانیکی شود. خونرسانی مناسب به مغز به میزان دی اکسید کربن موجود در خون بستگی دارد و کنترل این فرآیند، جریان خون به مغز و فشار داخل جمجمه را کاهش می دهد.

ونتریکولوستومی

این عمل یک روش تهاجمی برای تخلیه مایع از مغز است. پزشک یک برش کوچک در جمجمه ایجاد کرده و لوله‌ای را برای تخلیه مایع در فضای مغز (بطن) قرار می ‌دهد. با این کار فشار داخل جمجمه کم می شود.

عمل جراحی

در موارد شدیدتر ورم مغزی، فشار داخل جمجمه را باید با جراحی کم کرد. برای اینکار گاهی باید بخشی از جمجمه یا عامل ایجاد تورم، مانند تومور، برداشته شود.

اقدامات حمایتی برای بیماران مبتلا به ورم مغز

• به دلیل خطرناک بودن فشار خون بالا، کنترل فشار خون در بیماران مبتلا به ورم مغزی حیاتی است.
• سایر بیماری های موثر در این عارضه مانند دیابت، هیپوکسی، هیپرترمی، اسیدوز یا کم حجمی خون (هیپوولمی) باید درمان شوند.
• مفید بودن پونکسیون کمری برای کاهش ورم مغزی در برخی بیماران مشخص شده است، اما قبل از انجام پونکسیون کمری در موارد مشکوک به ادم مغزی، باید با احتیاط زیادی عمل شود.
• بالا بردن سر به میزان 30-15 درجه برای تخلیه وریدی و نگه داشتن سر در میانه بدن برای کاهش فشار وریدی در گردن
• خودداری از دادن مایعات حاوی گلوکز به بیمار و حفظ حجم خون با استفاده از نرمال سالین