عروق قلبی | سیاهرگ | سرخرگ | مویرگ 

قلب، پمپ عضلانی است که بین دو ریه و بر روی دیافراگم قرار دارد. قلب از دو قسمت تشکیل شده است که هر قسمت دارای دو حفره می باشد. حفره های بالایی دهلیز ها نام دارند که خون را دریافت می کنند و حفره های پایینی بطن نام دارد که خون را پمپ می کنند. قلب با کمک عروق خونی که به آن متصل است نقش مهمی را در زندگی ما ایفا می کند. برای آگاهی از عملکرد قلب و عروق قلبی خونی با ما در این مقاله همراه باشید.

انواع عروق قلبی

به طور کلی در دستگاه گردش خون سه نوع عروق قلبی وجود دارد که شامل سیاهرگ ها، سرخرگ ها و مویرگ ها است. با توجه به عملکردی که هر یک در دستگاه گردش خون دارند، ساختار شان متفاوت است، اما به طور کلی همه آنها وظیفه انتقال خون را بر عهده دارند.

سیاهرگ ها

معمولا منظور از سیاهرگ آن گروه از عروق قلبی است که خون تیره ( کم اکسیژن) را از اندام های بدن می گیرد و به عضله قلب وارد می کند. سیاهرگ ها نسبت به سرخرگ ها قطر بیشتری دارند ولی نازک تر هستند و خاصیت ارتجاعی کمی دارند. سیاهرگ ها دارای سه لایه داخلی، میانی و بیرونی هستند که لایه اول دارای بافت پوششی، لایه دوم دارای لایه الاستیک و ماهیچه صاف و لایه آخر دارای بافت پیوندی است. سیاهرگ به خاطر داشتن مقاومت کم و داشتن قطر زیاد می توانند مقدار خون بیشتری را در خود جای دهند. حرکت خون در سیاهرگ ها به عواملی همچون انقباض ماهیچه های اسکلتی (مخطط)، دریچه های لانه کبوتری (دریچه هایی که جریان خون را یک طرفه کرده و به سمت بالا هدایت می کنند) و فشار مکشی قفسه سینه بستگی دارد.

انواع سیاهرگ

سیاهرگ زیرین: سیاهرگی که خون تیره را از اندام های پایینی قلب وارد دهلیز راست می کند.

سیاهرگ زبرین: سیاهرگی که خون تیره را از اندام های بالایی قلب وارد دهلیز راست می کند.

سیاهرگ های ششی: سیاهرگ هایی هستند که خون روشن را از ریه وارد دهلیز چپ می کنند.

سرخرگ ها

سرخرگ ها آن دسته از عروق قلبی هستند که خون روشن (اکسیژن دار) را از قلب خارج می کنند. سرخرگ ها ساختار محکم تر و قوی تری نسبت به سیاهرگ ها  دارند زیرا وظیفه خون رسانی (پمپ خون) را بر عهده دارند و به همین دلیل نسبت به سیاهرگ ها لایه ماهیچه ای و پیوندی بیشتری دارند و ضخیم ترند اما قطر کمتری دارند. بزرگترین سرخرگ بدن آئورت است که با انقباض بطن چپ و وارد شدن خون به آن، خون را به تمام اندام های بدن می فرستد.

سرخرگ ها باعث حفظ و پیوستگی جریان خون و هدایت آن می شوند و در قسمت های عمقی بدن قرار گرفته اند. زمان انقباض بطن سرخرگ ها به دلیل قدرت کشسانی زیاد گشاد می شوند و حجمی از خون را درون خود جای می دهند. زمان استراحت بطن دیواره سرخرگ ها جمع می شود. به دنبال هر انقباض بطنی تغییر حجم خون در سرخرگ طوری پیش می رود که نبض را به وجود می آورد.

نکته: فشار خون ناشی از نیروی خون بر دیواره رگ است که به علت انقباض بطن یا سرخرگ انجام می شود و اگر افزایش یابد می تواند خطرات زیادی را برای بدن به همراه داشته باشد.

مویرگ ها

مویرگ کوچکترین رگ دستگاه گردش خون هستند و با میکروسکوپ قابل مشاهده اند. آن ها دارای یک لایه بافت پوششی همراه با غشای پایه اند. مویرگ و لایه ماهیچه ای ندارند اما دارای حلقه ای ماهیچه به نام بنداره مویرگی هستند که در ابتدای آن ها قرار دارد.

دیواره مویرگ ها نازک است و به علت جریان خون کند تبادل مواد در آنها انجام می شود. سرخرگ ها به تخت های مویرگی منحرف می شوند. تخت های مویرگی حاوی تعداد زیادی (۱۰ تا ۱۰۰) مویرگ است که در بین سلول ها و بافت های بدن شکافته می شود. مویرگ ها می توانند گلبول های قرمز خون را در خطوط تک پرونده ای قرار دهند و مکان هایی برای تبادل مواد مغذی، زباله و اکسیژن با بافت در سطح سلولی هستند.

مایع نیز از مویرگ ها به فضای بینابینی عبور می کند. مویرگ ها مجدداً به داخل زهره هایی متصل می شوند که به رگ های جزئی متصل می شوند و به رگ های اصلی وصل می شوند که خون زیادی از دی اکسید کربن خون را به قلب باز می گرداند. رگ های اصلی خون را از همان اندام ها و اندام هایی که سرخرگ های اصلی تأمین می کنند، تخلیه می کند. همچنین مایعات از طریق سیستم لنفاوی به قلب بازگردانده می شوند.

تبادل مواد در مویرگ ها این گروه از عروق قلبی از طریق اندوسیتوز و اگزوسیتوز است. حرکت مواد در محل مویرگ ها با تشدید عروق، تنگ شدن رگ های خونی و گشاد شدن عروق و گسترش عروق خونی تنظیم می شود. این در تنظیم کلی فشار خون حائز اهمیت است.

انواع مویرگ ها

مویرگ های پیوسته: این نوع مویرگ در اندام هایی وجود دارد که کنترل ورود و خروج مواد از اهمیت بالایی برخوردار است. مویرگ های پیوسته غشای پایه کاملی دارند و سلول های بافت آنها به هم کاملا چسبیده اند.

مویرگ های منفذدار: این نوع مویرگ ها دارای لایه پروتئینی هستند که از ورود پروتئین جلوگیری می کنند. دارای بافت منفذ دار و غشای چایه ضخیم هستند

مویرگ های ناپیوسته: این نوع مویرگ ها در اندام هایی وجود دارند که کنترل ورود و خروج مواد از اهمیت بالایی برخوردار نیست. سلول های بافت آنها به خوبی به هم نچسبیده اند و دارای غشای پایه ناقص هستند.

عروق کرونر

قلب عروق خونی خود را دارد که ماهیچه قلب را با خون تأمین می کند. شاخه های عروق کرونر از آئورت، سطح بیرونی قلب را مانند یک تاج احاطه می کند. عروق کرونر دور تا دور قلب را در بر می گیرند و در چشت قلب به هم متصل می شوند. این عروق قلبی سرخرگ هایی هستند که از آئورت منشا می گیرند. عروق قلبی کرونر بیشتر بطن چپ را خون رسانی و تغذیه می کنند زیرا نقش مهمی را در پمپ خون بر عهده دارد. عروق کرونر بعد از رفع نیاز عضله قلب باهم یکی می شوند و به صورت سیاهرگ کرونری وارد دهلیز راست می شوند.

آترواسکلروز انسداد سرخرگبا ایجاد پلاکهای چربی است. عضله قلب بدون تأمین خون مداوم خواهد مرد. به دلیل باریک بودن عروق کرونر و عملکرد آن ها در خدمت به قلب، بیماری آترواسکلروز در این سرخرگ ها می تواند کشنده باشد. کند شدن جریان خون و محرومیت متعاقباً اکسیژن می تواند باعث درد شدید شود که به آنژین معروف است. انسداد کامل سرخرگ ها منجر به انفارکتوس میوکارد – مرگ بافت عضله قلبی – که معمولاً به عنوان حمله قلبی شناخته می شود، می گردد.

بیشتر بدانید!

انتقال خون از قلب توسط یک شبکه پیچیده رگ های خونی از طریق بدن انجام می شود. سرخرگ ها خون را از قلب دور می کنند. سرخرگ اصلی آئورت است که به سایر شریانهای اصلی شاخه می شود، که خون را به اندام ها و اندام های مختلف می برد. این شریان های اصلی شامل سرخرگ کاروتید است که خون را به مغز می برد. سرخرگهای بازویی، که خون را به بازو ها انتقال می دهد، و سرخرگ قفسه سینه ، که به ترتیب خون را به سمت قفسه سینه و سپس به عروق کبدی، کلیوی و معده برای کبد، کلیه ها و معده می برد. سرخرگ ایلیاک خون را به اندام های تحتانی می رساند.

ضربان قلب

ضربان خود مختار سلول های عضلانی قلبی توسط ضربان ساز داخلی قلب تنظیم می شود که از سیگنال های الکتریکی برای زمان ضرب و شتم قلب استفاده می کند. سیگنال های الکتریکی و اقدامات مکانیکی کاملاً در هم تنیده شده اند. ضربان ساز داخلی از گره (sinoatrial (SA که در نزدیکی دیواره دهلیز راست قرار دارد شروع می شود. بارهای الکتریکی بطور خود به خود از گره SA انتقال پیدا می کنند ( پالس می کنند) و باعث می شود که دو دهلیزبه طور  یکنواخت منقبض شوند. پالس به گره دوم یعنی گره دهلیزی (AV)، بین دهلیز راست و بطن راست می رسد، جایی که قبل از پخش شدن به دیواره های بطن ها تقریباً ۰٫۱ ثانیه متوقف می شود.

این مکث باعث می شود تا خون موجود در دهلیز به طور کامل درون بطن ها خالی شود و قبل از خارج شدن بطن ها از خون. از گره AV، ضربان الکتریکی وارد دسته تارها می شود که تا لایه عایق بین دهلیز ها و بطن ها وجود دارد. سرانجام، الیاف پورکنژ ضربان را از قسمت بالای قلب تا میوکارد بطن انتقال می دهند و باعث انقباض بطن ها می شوند. تکانه های الکتریکی در قلب جریان های الکتریکی ایجاد می کند که در بدن جریان می یابد و با استفاده از پوست می توان آنها را به صورت نبض حس کرد. این اطلاعات را می توان به عنوان یک الکتروکاردیوگرام (ECG) مشاهده کرد: ضبط از تکانه های الکتریکی عضله قلب.