تنگی عروق و شریانهای کاروتیدی مغز:علت و درمان 

عروق کاروتیدی، اصلی‌ترین رگ‌هایی هستند که خون و اکسیژن را به مغز می‌رسانند. در صورتی که راه داخلی این عروق به هر دلیلی باریک شود شود و خون به راحتی از عروق عبور نکند، به این حالت “تنگی عروق کاروتیدی” گفته می‌شود. تنگی عروق کاروتیدی بر اثر تصلب شرایین ایجاد می‌شود که به معنای رسوب کردن و تجمع چربی، کلسیم و سایر مواد زائد در دیواره‌ی شریان است. عارضه‌ی تنگی عروق کاروتیدی مشابه با عارضه تنگی عروق کرونری می‌باشد که در آن، مشکل انسداد در عروق اصلی قلب رخ می‌دهد و می‌تواند موجب سکته قلبی شود.  تنگی عروق کاروتیدی موجب کاهش خونرسانی به مغز و نرسیدن اکسیژن کافی به مغز می‌شود. بنابراین، سلول‌های مغز پس از آن که چند دقیقه خون یا اکسیژن به آن‌ها نمی رسد، می‌میرند. اگر تنگی عروق کاروتیدی بسیار شدید شود که جریان خون کاملا مسدود شود و یا قسمتی از پلاک داخل رگ از دیواره‌ی رگ جداشده و در رگ جریان پیدا کند و در جای دیگری، جلوی جریان خون را بگیرد، سکته‌ی مغزی رخ می‌دهد.

عروق کاروتیدی چه هستند؟

عروق کاروتیدی دو رگ بسیار بزرگ هستند که خون حاوی اکسیژن را به قسمت بزرگی از ناحیه قدامی مغز می‌رسانند. در این ناحسه، عملکردهایی مانند فکرکردن، صحبت کردن و کنترل سیگنال‌های حسی و حرکتی انجام می‌شود. شما می‌توانید نبض عروق کاروتیدی را در دو طرف گردن و درست در ناحیه زیر فک خود احساس کنید.

علت بروز تصلب شرایین و تنگی عروق چیست؟

در اغلب موارد، علت تنگی عروق کاروتیدی، تصلب شرایین است. در این حالت، رسویات چربی در دیواره‌ی رگ تجمع پیدا می‌کنند و تشکیل یک پلاک را می‌دهند که به جداره‌ی رگ چسبیده است. با بزرگ شدن تدریجی این پلاک، موجب تنگ شدن عروق و کاهش میزان جریان خون به مغز و حتی مسدود شدن کامل آن می‌شود.

چه عواملی احتمال بروز تنگی عروق را افزایش می‌دهد؟

عوامل خطر برای ابتلا به تنگی عروق کاروتیدی عبارتند از:
• سن بالا
• جنسیت مرد
• داشتن سابقه خانوادگی
• نژاد
• عوامل ژنتیکی
• داشتن کلسترول بالا
• فشار خون بالا
• سیگار کشیدن
• ابتلا به دیابت
• داشتن اضافه وزن
• مصرف زیاد چربی‌های اشباع‌شده
• بی‌تحرک و ورزش نکردن

هرچند این عوامل، احتمال بروز تنگی عروق کاروتیدی را زیاد می‌کنند اما لزوما عامل و علت اصلی بروز بیماری نیستند. با دانستن عوامل خطر می‌توانید با مشورت پزشک خود، تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا احتمال بروز بیماری را کاهش دهید.

علائم

تنگی عروق کاروتیدی ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد. گاهی اوقات، اولین علائمی که بر اثر این عارضه بروز می‌کنند، علائم سکته‌ی ایسکمیک گذرا یا سکته مغزی هستند. سکته‌ی ایسکمیک گذرا به معنای قطع شدن ناگهانی و موقتی جریان خون به مغز است. علائم حاد ناشی از سکته‌ی ایسکمیک گذرا ممکن است بین چند دقیقه تا یک ساعت ادامه داشته باشند و به طور کلی این علائم ظرف 24 ساعت به طور کلی برطرف می‌شوند و بیمار به طور کامل ریکاوری می‌شود. در صورتی که علائم برطرف نشوند، سکته‌ی مغزی رخ داده است. علائم سکته‌ی ایسکمیک گذرا یا سکته‌ی مغزی عبارتند از:

• احساس ضعف ناگهانی در یک دست یا یک پا و یا در یک طرف بدن
• فلج شدن ناگهانی یک دست یا یک پا در یک طرف از بدن
• عدم هماهنگی بین اعضای بدن یا عدم توانایی حرکت دادن اعضا
• احساس گیجی، کاهش توانایی تمرکز، سرگیجه ، غش کردن و یا سردرد
• بی‌حسی یا فلج صورت و یا بی‌حسی و فلج یک دست یا یک پا
• از دست دادن موقت بینایی یا تاری دید
• عدم توانایی تکلم به نحو واضح یا صحبت کردن به طور نامفهوم

عوارض و ناتوانی‌هایی که بعد از سکته‌ی مغزی رخ می‌دهد، به این موضوع بستگی دارد که کدام بخش از مغز دچار عدم خونرسانی شده و وسعت این بخش چقدر است.
علائم ناشی از تنگی عروق کاروتیدی می‌تواند مشابه با بسیاری دیگر از مشکلات و بیماری‌های دیگر باشد. بنابراین همیشه با مشاهده ی هر علامت یا نشانه‌ی مشکوک با پزشک مشورت کنید.

تشخیص

علاوه بر گوش دادن به شرح حال بیمار و بررسی سوابق پزشکی او و انجام معاینات فیزیکی، لازم است که یک یا چند تست تشخیصی برای بررسی تنگی عروق کاروتیدی انجام شود. برخی از این تست‌ها ی تشخیصی عبارتند از:

• گوش دادن به صدای عروق کاروتیدی. پزشک شما، اِستِتوسکوپ (گوشی معاینه‌ی پزشکی) را روی رگ کاروتید قرار می‌دهد و به دقت به صدای آن گوش می‌دهد تا وجود صدای غیرعادی (اصطلاحا صدای مورمور) را تشخیص دهد. شنیدن صدای مورمور از رگ کاروتید می‌تواند احتمالا نشانه‌ی تصلب شرایین باشد. اما از سوی دیگر ممکن است رگ کاروتید دچار تنگی باشد، اما ایجاد صدای مورمور نکند.
• اسکن داپلکس کاروتید. در این تست جریان خون در رگ کاروتیدی ارزیابی می‌شود. برای انجام اسکن داپلکس یک پروب مخصوص به نام تِرانسدیوسر (که شبیه به میکروفون است) در محل مشخصی در درون رگ کاروتید و در زاویه معینی قرار داده می‌شود و سپس امواج صوتی از روی پوست به بافت‌ها بدن و رگ‌های داخلی فرستاده می‌شود. این امواج صوتی با برخورد به سلول‌های خونی، بازگشت (اکو) می‌کنند. پروب مخصوصی که درون رگ کاروتید قرار گرفته است، این امواج اکو شده را در یافت می‌کند و به یک آمپلی‌فایر (دستگاه مبدل امواج صوتی) انتقال می‌دهد. پزشک می‌تواند با کمک این آمپلی فایر صدای این امواج را بشنود. فقدان و یا وجو اختلال در این صداها نشان دهندهی وجود انسداد در رگ کاروتیدی است.
• اسکن ام.آر.آی: در این روش با استفاده از دستگاه‌های بزرگ تولید کننده‌ی امواج مغناطیسی، امواج رادیوفرکوئنسی و پردازش کامپیوتری، تصاویر دقیقی از ارگان‌ها و ساختارهای داخلی بدن تهیه می‌شود.
• سی.تی.اسکن (لینک به سی تی اسکن مغز). این روش عکسبرداری، تصاویر دقیقی از بخش‌های مختلف بدن از جمله استخوان‌ها، عضلات،چربی‌ها و ارگان‌های داخلی به دست می‌دهد.
• آنژیوگرافی: در این روش یک ماده‌ی کنتراست رنگی در رگ تزریق می‌شود و سپسبا استفاده از اشعه ایکس، از رگ کاروتید عکسبرداری می‌شود تا چگونگی انسداد رگ کاروتید آشکار شود. ماده‌ی کنتراست رنگی موجب می‌شود که شکل و چگونگی جریان خون در رگها، در تصاویر اشعه ایکس دیده شود.

درمان

متخصص مغز و اعصاب با توجه به شرایط شما و فاکتورهایی که در ادمه به آن اشاره شده، بهترین برنامه‌ی درمانی را برای شما تجویز می‌کند.

• سن شما
• وضعیت سلامت عمومی و سوابق پزشکی
• میزان وخامت و شدت علائمی که دارید
• میزان تحمل شما برای مصرف برخی داروها با انجام برخی درمان‌های خاص
• انتظار پزشک از مدت طول دوره‌ی درمانی شما
• نظر و ترجیحات شخصی خود شما

در صورتی که انسداد رگ کاروتید کمتر از 50 درصد است، معمولا با دارودرمانی و تغییر در سبک زندگی درمان می‌شود. در صورتی که عروق کاروتید بین 50 تا 70 درصد مسدود باشد، با توجه به شرایط خاص شما ممکن است از روش دارودرمانی یا جراحی استفاده شود.
روش‌های درمان تنگی عروق کاروتید عبارتند از:

تغییر در سبک زندگی

• ترک سیگار خطر بروز تنگی عروق کاروتیدی و عروق قلبی را کاهش می‌دهد.
• کاهش مصرف کلسترول: غذاهایی با چربی و کلسترول کم مصرف کنید. مقادیر زیادی سبزیجات، گوشت سفید (از خوردن گوشت قرمز اجتناب کنید)، میوه و غلات حاوی فیبر مصرف کنید. از خوردن غذاهای فرآوری شده و غذاهای حاوی چربی اشبع شده و ترانس خودداری کنید.
• کاهش مصرف قند. بالا بودن میزان قند خون می‌تواند موجب التهاب و آسیب به جداره‌ی یعروق کاروتیدی شود. با انجام دادن منظم ورزش و خوردن غذاهایی با میزان قند کم، سعی کنید سطح قند خون خود را کنترل کنید. در صورتی که به دیابت مبتلا هستید، احتمالا به دارو یا درمان‌های دیگر نیاز دارید.
• ورزش. بی‌تحرکی و ورزش نکردن می‌تواند موجب افزایش وزن و افزایش فشار و سطح کلسترول خون شود. انجام دادن ورزش به داشتن وزن متعدل کمک می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌های عروقی و تنگی عروق کاروتیدی را کاهش می‌دهد.
• فشار خون خود را کنترل کنید. بالا بودن فشار خون موجب، التهاب، فرسایش و صدمه دیدن جداره‌ی رگ‌ها در بدن می‌شود و ریسک ابتلا به تنگی عروق کاروتیدی را افزایش می‌دهد. فشار خون در اغلب افراد باید کمتر از 140/90 باشد.

دارودرمانی

داروهایی که ممکن است برای درمان تنگی عروق کاروتیدی تجویز شوند، عبارتند از:

• داروهای ضد پلاکت خون (ضد لخته شدن خون). این داروها موجب می‌شوند که پلاکت‌های موجود در خون کمتر از قبل بتوانند به هم متصل شده و تشکیل لخته خون بدهند. آسپرین، کلوپیدوگرل و دی‌پیریدامول نمونه‌هایی از داروهای ضدپلاکت خون هستند.
• داروهای کاهنده‌ی کلسترول خون. استاتین‌ها گروهی از داروهای کاهنده‌ی کلسترول خون هستند. این داروها داری ماده موثر سیمواستاتین و آتورواستاتین هستند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف داروهای استاتین موجب ضخیم شدن دیواره‌ی عروق کاروتیدی می‌شود و دریچه‌ی شریان را بزرگتر می‌کند.
• داروهای کاهنده‌ی فشار خون. داروهای متلفی برای کاهش فشار خون به کار می‌روند.

جراحی

در صورتی که میزان انسداد عروق کاروتیدی بین 50 تا 69 درصد باشد، احتمالا نیاز به انجام درمان‌های تهاجمی‌تر می‌باشد، خصوصا اکر انسداد عروق موجب بروز علائمی در بیمار شده باشد. اگر عروق کاروتیدی بیش از 70 درصد مسدود شده باشد، ذر اغلب مواردف انجام جراحی تجویز می‌شود. انجام جراحی، موجب کاهش ریسک سکته‌ی مغزی پس از بروز علائمی مانند سکته‌ی ایسکمیک گذرا یا سکته‌ی خفیف می‌شود. روش‌های انجامم جراحی برای درمان تنگی عروق کاروتیدی عبارتند از:

• پلاک‌برداری از عروق (Endarterectomy). در این روش جراحی، پلاک و لخته‌های خون از داخل شریان خارج می‌شوند. این تکنیک جراحی می‌تواند در افرادی که انسداد بیش از 70 درصد در رگ کاروتید دارند و دچار برخی علائم شده‌اند، از بروز سکته‌ی مغزی جلوگیری کند.

• آنژیوپلاستی عروق کاروتیدی همرا با قرار دادن فنر یا اِستِنت: این تکنیک برای افرادی به کار می‌رود که به دلایلی نمی توانند جراحی پلاک‌برداری از عروق را انجام دهند. در این روش یک لوله بسیار باریک از طریق یکی از رگ‌های کشاله‌ی ران به سمت عروق کاروتیدی هدایت می‌شود. زمانی که سر این لوله (کاتِتِر) به محل مورد نظر رسید، یک بالون کوچک در محل انسداد قرار داده شده و منبسط می‌شود تا رگ باز شود و سپس یک فنر یا استنت در این محل قرار داده می‌شود. استنت یک چارچوب مدور از جنس فلز بسیار نازک است که باعث می‌شود شریان باز بماند و مجددا مسدود نشود.