علت و درمان اختلال مثانه عصبی 

مثانه عصبی یا نوروژنیک، به مثانه‌ای می‌گویند که عملکرد آن معیوب است و این ناشی از وارد آمدن آسیب به عصب‌هایی است که دستگاه ادراری را کنترل می‌کنند. عصب‌های مختلفی در ناحیه‌ی مثانه گرد هم آمده‌اند که عمل کنترل عضلات مجاری ادراری را بر عهده دارند؛ این عضلات شامل عضلات اسفنکتر است که به طور طبیعی یک حلقه‌ی محکم را در اطراف مجرای ادراری شکل داده تا ادرار را نگه دارد تا زمانی که شخص با اراده خود آن را رها کند. درمان مثانه عصبی می‌تواند به شما کمک کند تا دوباره کنترل دستگاه ادراری خود را بازیابید.

طبقه‌بندی انواع مثانه عصبی

چندین سیستم دسته‌بندی بر اساس معیارهای عصبی، اورولوژی یا عملکرد مثانه و مجرای ادراری وجود دارد که عبارتند از:

مثانه عصبی شل (هیپوتونیک)

در این نوع، حجم مثانه بزرگ و فشار آن کم است و انقباضات وجود ندارند. این حالت ممکن است ناشی از آسیب‌های عصبی محیطی و یا آسیب‌هایی وارده به نخاع در سطح S2 به S4 باشد. ممکن است بعد از وارد آمدن آسیب به نخاع، یک شلی اولیه بعد از شلی یا انقباض طولانی مدت رخ دهد و یا ممکن است عملکرد مثانه بعد از چند روز، هفته یا ماه بهبود یابد.

مثانه اسپاسمی یا انقباضی

در این نوع، حجم مثانه نرمال یا کوچک است و انقباضات غیرارادی رخ می‌دهد. این حالت ناشی از آسیب مغزی و یا آسیب نخاعی در سطح بالای T12 است. علائم دقیق این عارضه، بسته به محل و شدت ضایعه متفاوت هستند. در این حالت معمولاً انقباض مثانه و شل شدن عضلات اسفنکتر خارجی از کنترل فرد خارج می‌شوند (ناهماهنگی اسفنکتر دترسور رخ می‌دهد) و در نتیجه ادرار نمی‌تواند از مثانه تخلیه شود.

الگوهای ترکیبی

الگوهای ترکیبی (ترکیبی از مثانه عصبی شل و اسپاسمی) ممکن است ناشی از اختلالات متعددی ازجمله سیفلیس (آبله فرنگی)، دیابت ملیتوس و تومورهای مغزی یا نخاعی باشد.

علل

• بیماری‌های دژنراتیو عصبی؛ مانند بیماری آلزایمر، اختلال پارکینسون و سندروم شای دراگر؛ به دلیل از بین بردن سلول‌های عصبی که عملکرد ادرار کردن را کنترل می‌کنند.
• اختلالات از بین برنده میلین؛ مانند بیماری ام اس که در آن پوشش‌های عایق سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند و توانایی خود برای برقراری ارتباط را از دست می‌دهند.
• انسفالیت ناشی از التهاب مغز
• سکته مغزی به دلیل ضعیف بودن جریان خون که باعث مرگ سلول‌های عصبی می‌شود.
• فلج مغزی
• ناتوانی در یادگیری مانند اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)
• تومورهای مغزی و یا نخاعی
• نقص نخاع به صورت مادرزادی
• آسیب نخاعی
• آسیب‌های عصبی ناشی از عمل جراحی لگن، فتق دیسک و یا تنگی کانال نخاعی
• دیابت نوروپاتی به دلیل آسیب دیدن عروق خونی که عصب‌ها را تأمین می‌کنند
• کمبود ویتامین B12
• سیفلیس و زونا

علائم

شایع‌ترین نشانه‌ی مثانه عصبی، ناتوانی در کنترل ادرار است. سایر علائم و نشانه‌ها به علل زمینه‌ای بستگی دارند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تکرر ادرار
• حس تخلیه ناقص ادرار از مثانه (ناتوانی در خالی کردن مثانه به طور کامل)
• افزایش تعداد دفعاتی که فرد احساس ادرار فوری می‌کند و یا ادرار کردن همراه با درد و سوزش
• احتباس ادرار
• چکه کردن ادرار
• عدم توانایی در احساس اینکه مثانه پر است

تشخیص

به دلیل پیچیدگی فرایند سیستم ادراری، پزشکان نیاز به انجام یک معاینه‌ی دقیق خواهند داشت. پزشک برای این منظور یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سؤالاتی از شما می‌پرسد تا سابقه‌ی پزشکی شما را بفهمد و اطلاعاتی در مورد علائمی که دارید بدست آورد. پزشک برای اطمینان از تشخیص خود، دستور انجام تست‌هایی را به شما می‌دهد؛ ازجمله تست‌های زیر:

• آزمایش ادرار و کشت ادرار
• سونوگرافی
• سیستومتری (نوار مثانه)
• سیستوسکوپی (آندوسکوپی داخل مثانه)
• آزمون‌های عصبی مانند ارودینامیک، تصویربرداری، EEG (نوار مغز) و EMG (تست نوار عصب و عضله)
• تست‌های تصویربرداری از کلیه‌ها، مثانه، ستون فقرات و سیستم عصبی با استفاده از اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی

درمان

دارو برای درمان علل

• آنتی‌بیوتیک‌ها: برای درمان عفونت‌های دستگاه ادراری
• المیرون: برای درمان التهاب درون مثانه
• پیریدییوم: می‌تواند با تسکین دادن عصب‌های درون مثانه، تکرر ادرار را کاهش دهد
• هیدروکسی زین با نام تجاری Vistaril: دارویی است که با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی، علائم تکرر ادرار را درمان می‌کند.
• تولترودین با نام تجاری Detrol: مثانه بیش‌فعال را درمان می‌کند.

تحریک عصبی

متخصص مغز و اعصاب می‌تواند برای رفع آسیب‌های عصبی که باعث مثانه عصبی شده است، تحریک عصبی را پیشنهاد کند. دو نوع تحریک عصبی وجود دارد که در زیر بیان شده است:

• تحریک عصب خاجی (SNS): در تحریک عصب خاجی، یک دستگاه انتقال‌دهنده‌ی عصبی (دستگاهی که پالس‌های الکتریکی ملایمی را ارسال می‌کند تا به بهبودی کنترل مثانه کمک کند)، در زیر پوست در بالای باسن قرار داده می‌شود تا تکرر ادرار را با موفقیت کاهش دهد.
• تحریک عصب خلفی تیبیال (PTNS): این کار با قرار دادن یک الکترود بسیار کوچک در زیر پوست پا انجام می‌شود. الکترود به یک تحریک‌کننده الکتریکی (تولیدکننده پالس) که در بیرون از بدن قرار دارد، متصل می‌شود. تحریک‌کننده، پالس‌هایی به الکترود می‌فرستد تا عصب تیبیال پا را تحریک کند. سپس آن جریان الکتریکی، عصب قسمت پایینی کمر که عملکرد مثانه و عضلات کف لگن را کنترل می‌کند، تحت تأثیر قرار می‌دهد.

رفتاردرمانی

ثابت شده است که رفتاردرمانی که توسط پزشک پیشنهاد می‌شود، یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی است.

• تمرینات کگل: این تمرینات منظم روزانه، عضلات لگن و مجرای ادراری را تقویت و به کنترل مثانه کمک می‌کنند. لازم است که تکنیک صحیح انجام این تمرینات را یاد بگیرید و طبق توصیه‌ی پزشک در فواصل زمانی منظم انجام دهید (حداقل 30 تا 80 بار در یک روز به مدت حداقل 8 هفته).
• آموزش دادن مثانه: هدف از آموزش مثانه، نگه داشتن ادرار به مدت زیاد و در نتیجه کاهش دفعات ادرار کردن است. این آموزش شامل افزایش مدت زمان بین رفتن‌های به توالت برای تخلیه کردن مثانه است و به تدریج و طی گذشت دو تا سه ماه انجام می‌شود.
• تغییر رژیم غذایی: از مصرف مواد غذایی که مثانه را تحریک می‌کنند یا به عنوان یک ادرارآور عمل می‌کنند (برای مثال کافئین، الکل، شکلات، غذاهای ادویه‌دار، شیرین‌کننده‌های مصنوعی) خودداری کنید. خوردن غذاهای دارای فیبر زیاد، می‌تواند به کاهش یبوست کمک کند؛ لازم به ذکر است که یبوست مثانه بیش‌فعال را بدتر می‌کند.
• وزن متناسب: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن ممکن است علائم شما را تسکین دهد. اگر شما استرس بی‌اختیاری ادراری داشته باشید، باز هم کاهش وزن می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• مصرف مایعات: ممکن است پزشک توصیه کند مقدار مشخص مایعاتی را که مصرف می‌کنید، در ظرفی سرپوش‌دار نگه دارید. همچنین ممکن است دفعات مناسبی را برای مصرف مایعات به شما پیشنهاد کند.
• خالی کردن مضاعف: برای کمک کردن به مثانه برای اینکه به طور کامل خالی شود، بعد از ادرار کردن چند دقیقه منتظر بمانید و سپس سعی کنید دوباره مثانه خود را تخلیه کنید.
• کاتتریزاسیون متناوب: برای کمک به تخلیه کامل مثانه، به صورت دوره‌ای از یک کاتتر (سوند ادراری) استفاده کنید. قبل از استفاده، از پزشک خود سؤال کنید که آیا این روش برای شما مناسب است یا خیر.