تشخیص مزاج از طریق رنگ زبان 

زبان یک معیار تشخیصی مهم در شناخت مزاج و بیماری‌ها در طب‌های سنتی و طب چینی است، زبان‌ شناسی در طب چینی قدمتی بالا دارد و روی این موضوع بسیار بیشتر از طب ایرانی کار شده است. از منظر طب سنتی ایرانی نیز، زبان منعکس کننده حالات درونی بدن انسان دانسته می‌شود و خصوصیاتی مانند رنگ، اندازه، شکل، ثقل (احساس سنگینی)، خشکی یا رطوبت زبان، نقش قابل توجهی در تشخیص حالات سلامت و بیماری بدن و اعضای مختلف خصوصاً معده، مغز و کبد دارند. بنابراین در این پست، هدف جمع بندی کاربردهای تشخیصی زبان از منظر طب سنتی ایران است.

اهمیت زبان از منظر طب سنتی

زبان عضوی ماهیچه‌ای اسبت که با یک ساختار فوق العاده متحرک در کف دهان قرار دارد. در مکاتب طبی، تمدن‌های گذشته، استفاده از علائم بالینی و شکایات بیماران، مهمترین شیوه‌های تشخیص بوده است.

بررسی منابع طبی نشان داد، به طور کلی اثراتی که بر زبان دیده می‌شود، بیشتر ناشی از سه عضو مغز، معده و کبد است. آسیب در این ارگان‌ها موجب تغییر در رنگ، طعم، شکل و میزان رطوبت زبان می‌شود.

در طب سنتی چین، خصوصیات زبان و نبض به عنوان پایه‌های مهم تشخیصی، در تشخیص و افتراق بیماری‌ها کاربرد اساسی داشته است.

پزشکان چینی، هزاران سال قبل، وضعیت اعضای داخلی بدن بیماران را توسط معاینه زبان، به خصوص الگوهایی که بر روی سطح زبان وجود داشته است تسخیص می‌دادند،

حکمای طب سنتی ایران نیز بر این موضوع تاکید داشته‌اند که از خصوصیات زبان می‎‌توان به مزاج برخی از اعضاء از جمله شریان و وریدهای بدن و دستگاه گوارش پی برد و به کرات در شرح علائم مزاج‌ها، سوء مزاج‌های مختلف بدن بر دقت در تغییرات خصوصیات زبان تأکید نموده‌اند.

هر قسمت از زبان بیانگر چیست؟

از منظر طب سنتی چین:

• نوک زبان نشان دهنده تغییرات پاتولوژیک در قلب و ریه‌ها
• طرفین زبان منعکس کننده تغییرات کبد و کیسه صفرا
• همچنین وضعیت مرکز زبان به تغییرات پاتولوژیک طحال و معده
• و ویژگی‌های ریشه زبان به تغییرات کلیه‌ها، روده‌ها و مثانه مربوط می‎‌شود.

در این مورد ویژگی‌هایی شامل: رنگ، رطوبت، اندازه، شکل و پوشش و بار زبان مورد بررسی قرار می‌گیرد که دو ویژگی مهم‌تر آن در امر تشخیص، رنگ و پوشش زبان است.

وقتی رنگ زبان خبر می‌دهد از سِرّ مزاج…

از رنگ زبان می‌‎توان به مزاج شریان‎‌ها و وریدها در بدن به طور قوی پی برد و نیز از مزاج دستگاه گوارش آگاه شد؛ همچنین جهت تشخیص سوء مزاج این اعضاء، تغییرات رنگ زبان به تناسب مدنظر قرار می‎‌گیرد:

از روی رنگ سفید، زرد، قرمز یا سیاه زبان و همچنین نوع بافت شل، سفت، ترک‌دار یا رطوبت و خشکی آن می‌توان به نوع مزاج و بیماری‌های مزمن فرد پی برد:

• زبانی که رنگ قرمز کمرنگ دارد و مرطوب است، نشان‌دهنده تعادل بدن است،
• زبان خیس و آبکی که رگه‌هایی از کف روی آن دیده شود، نشان‌دهنده طبع سرد فرد است.
• زبان خشک و زرد، نشان‌دهنده غلبه حرارت در بدن ناشی از بیماری یا صفراوی بودن مزاج است.
• سفیدی زبان، بلغمی بودن مزاج را نشان می‌دهد.
• اگر زبان تیره باشد، نمایانگر غلبه سودا بر بدن است.

پس:

1. سفیدی روی زبان، احساس طعم گس، بی مزگی یا ترش مزگی، سفیدی و رطوبت دهان: زیادی بلغم
2.  زردی روی زبان، تلخ مزگی و زردی دهان: زیادی صفرا
3.  سیاه و خاکستری شدن روی زبان، شور مزگی و تیرگی دهان: زیادی سودا
4. قرمزی زیاد روی زبان، شیرینی و قرمزی دهان: زیادی خون

سوء مزاج کبد و معده

در مبحث سوء مزاج سرد کبد که یکی از مهم‌ترین بیماری‌های کبد از منظر طب سنتی است، سفیدی رنگ زبان به عنوان یکی از شاخص‌های تشخیصی مطرح شده است.

همچنین در بسیاری از بیماری‌های معده مانند سوء مزاج سرد معده و سایر موارد غلبه اخلاط بیماری زا، به خشکی یا رطوبت زبان، انواع پوشش زبان و وضعیت لعاب دهان به عنوان شاخص‌های تشخیصی اشاره شده است.

نشانه‌های تشخیصی زبان

در منابع طب سنتی ایران، محور اصلی تشخیص سلامت و بیماری افراد براساس یک سری از نشانه‌های بالینی می‌باشد که براساس نحوه گزارش آن‌ها، علائم و دلائل نام گرفته‌اند و استفاده از آن‌ها به شناخت مزاج‌های صحی (سالم) افراد و همچنین شناخت بیماری‌ها کمک می‌کند:

رنگ زبان و وجود بیماری در سایر اندام‌ها

بیشتر اوقات رنگ زبان بر وجود بیماری‌هایی در سایر اندام‌ها دلالت می‌کند، به عنوان مثال:

• در تب‌های شدید: رنگ زبان سیاه و درشت می‌شود.
• در بیماری یرقان: در برخی شرایط رنگ زبان سفید و رنگ پوست و دیگر اعضاء بدن متمایل به زردی است که به دلیل عدم ریختن صفرا به معده، باعث سردی و تولید بلغم می‎‌شود و اثر آن بر زبان ظاهر می‌گردد.
• در بیماری صرع: رنگ زبان زرد و رگ‌های زیر زبان سبز می‎شود.
• در بیماری نسیان (فراموشی): رنگ زبان سفید گشته
• و در برخی انواع ورم غشاء مغز: زبان در ابتدا زرد رنگ گشته و به مرور زمان رو به سیاهی می‌‎رود.

ورم‌های زبان

ورم‌های زبان بسته به عامل و نوع ماده ایجادکننده آن به انواع دموی، صفراوی، بلغمی و سوداوی تقسیم می‌گردند که هر کدام نشانه‌های اختصاصی دارند:

• ورم دموی: قرمزی، احساس درد در زبان و اندک آمدن بزاق دهان
• ورم صفراوی: زردی، درد و سوزش شدید زیان
• ورم بلغمی: سفیدی زبان و جاری بودن آب دهان
• ورم سوداوی: سیاهی زبان، خشکی مخاط و کم بودن شدید آب دهان

این نشانه‌ها به همراه سایر نشانه‌های مرتبط، نشان از غلبه خلط خاص در بدن دارد.

مزه و وضعیت حس چشایی زبان

در کلیه حالات، اصل تشخیص منوط به مزه غالب و همیشگی دهان است.

• در غلبه شدید صفرا، دهان همیشه تلخ است و اگر غلبه ضعیف باشد، تلخی احساس نمی‎‌شود مگر در زمان خورد و چشیدن غذاها هر چند آن غذا شیرین باشد.
• در غلبه خون یا بلغم حلو، دهان شیرین است.
• ترشی دال بر بلغم حامض (ترش) یا سودا می‌باشد.
• و شوری بر بلغم شور دلالت دارد.

تأکید بر استدلال مزه دهان، به بیماری‌های مختلف، مختص عضو خاصی نمی‌باشد و عموماً در اکثر بیماری‌های اعضاء مهم بدن، این شاخص به عنوان نشانه تشخیص بیماری‌های اعضاء مذکور حتی بیماری‌های عام بدن مانند سوء مراج عام قید شده است.

ثقل (احساس سنگینی زبان)

در هنگام ثقل زبان، در صحبت کردن تغییر به وجود می‌آید و ادای حروف به گونه‌ای که باید صورت گیرد امکان پذیر نیست.

• ثقل زبان یکی از نشانه‌های غلبه رطوبت در بدن و اعضاء خصوصاً مغز یا غلبه رطوبت در کل بدن در سوء مزاج‌های تر می‌باشد.
• استرخاء یا سستی زبان نیز می‎تواند در بیماری‎های سوء مزاج نر مغز، التهاب ورم‌ها و ضربه‌های مغزی به عنوان نشانه تشخیصی مطرح گردد.

اندازه زبان

بزرگی زبان عمدتاً نشانه غلبه رطوبت در بدن یا اعضاء خصوصاً مغز است.

• در واقع هرگاه بزرگی زبان به اندازه‌ای برسد که در دهن نگنجد، علت آن رطوبت‌های اضافی است که از سر به سوی زبان حرکت می‌کند و اجزای زبان را مرطوب می‌کند.
• همچنین ضخامت یا لاغری زبان، غلبه رطوبت یا خشکی را نشان می‌دهد

شقاق زبان

شقاق و ترک زبان دو علت عمده دارد:

• خشکی مفرط در مغز: جهت تشخیص قطعی خشکی مغز، سایر نشانه‎ها مانند بی خوابی و دیگر آثار خشکی مغز نیز بررسی می‌گردد.
• تجمع اخلاط سوخته در معده یا غلبه اخلاط بیماری زا در معده و صعود بخارات حاصل از آن‌ها: به علت این که منشاء این بخرات، اخلاط مختلف در معده است، برای تشخیص اخلاط باید باید مزه و رنگ زبان و سایر علائم وجود خلط در معده بررسی شود.

جفاف یا خشکی زبان

جفاف یا خشکی زبان، علامت دیگری است که به عنوان نشانه‎لی دال بر غلبع گرمی و خشکی یا وجود اخلاط غلیظ و چسبنده در بدن خصوصاً در معده مطرح گردیده است.

نکته مهم

• فراموش نشود که جهت هر کدام از این بیماری‌ها، نشانه‌های دیگری هم ذکر گردیده است که پزشک با جمع بندی آن‎ها به تشخیص نهایی دست خواهد یافت.
• به عنوان مثال، سایر علائم غلبه گرمی و خشکی؛ شامل زردی و زبری زبان و بقیه علامت‌های غلبه صفرا در بدن یا اعضاء مورد نظر می‌‎باشد.

حرقت یا سوزش زبان

سوزش زبان نیز علامتی است که به عنوان نشانه‌های تشخیص زبان مطرح گردیده است؛ عواملی که باعث بروز این نشانه می‎‌باشند، شامل:

• حرارت دهانه معده
• حرارت مغز
• نفوذ و ریزش حلط گرم از سایر اعضاء می‎‌باشد.

خارش زبان

این علامت نشانه‌ای از خضور اخلاط نمد و خورنده در زبان می‌باشد که منشاء آن‌ها متفاوت است در برخی موارد، خلط از سر فرو می‌ریزد و گاهی منشاء آن می‎تواند معده یا کل بدن باشد که البته مانند سایر بیماری‌ها، شناخت دقیق منشاء خلط بیماری‌زا منوط به شناخت سایر نشانه‌های غلبه خلط در اعضاء مذکور است.

حرف پایانی…

بخش عمده روش‌های تشخیص در طب سنتی ایران متکی به یافته‌های بالینی است، بنابراین جهت تشخیص حالات سلامت و بیماری یا مزاج یک فرد، به غیر از وضعیت زبان، باید مشاهدات بالینی دیگری مانند رنگ چهره، وضعیت نبض، وضعیت پوست بدن، وضعیت گوارش و …به عنوان مهم‌ترین شاخص‌های تشخیصی مورد بررسی واقع شوند، پس خواهشاً فریب انواع سایت‌ها و افراد نامعتبر که به تشخیص انواع بیماری از طریق فرستادن عکس زبان و تجویز دارو می‌پردازند را نخورید و بدانید برای تشخیص یک بیماری یا تشخیص قطعی مزاج و سوء مزاج؛ تنها بررسی وضعیت زبان کافی نیست.