بررسی کامل انواع شفادهندگان در ایران باستان 

مطالعه منابع زرتشی حاکی است که امور پزشکی و نیمه پزشکی ایرانیان در دست هیئت ویژه ای از مردان بود. پزشکان عالی ترین طبقه از طبقات چهارگانه (پزشکان، سربازان، کشاورزان و صنعت گران) را تشکیل می دادند. در مواردی نادر افرادی از طبق کشاورزان در زمره شفادهندگان در می آمدند. افراد روحانی در رشته الهیات و طب به طور مشترک تحصیل می کردند و پس از پایان تحصیلات، یکی از دو رشته الهیات یا طب را می توانستند انتخاب کنند. آن عده که به ترویج دین زرتشتی می پرداختند را محبوس می خواندند و گروه دیگر که به کار طب مشغول می شد، تراوان نام داشت. تحصیل در مدارس پزشکی نظری و عملی بود و چندین سال طول می کشید. در این مدارس سه نوع پزشک به شرح زیر فارغ التحصیل می شدند.

شفادهندگان با اصول دینی

این گروه از نظر تحصیل از دو گروه دیگر بالاتر بوده و از پزشکان رسمی به حساب می آمدند. پزشکان روحانی معمولا بیرون از محل تحصیل خود به مداوای بیماران می پرداختند و سیار بودند. از جمله وسایل کار این شفادهندگان می توان به هوم اشاره کرد. شلاقی کوچک نیز در اختیار این پزشکان بود تا با استفاده از آن دیو ها و پلیدی ها را از بدن فرد بیمار بیرون بکشند. پزشکان دینی همچنین یک چوب دستی یا کارد برای از بین بردن مار و حشرات موذی به همراه داشتند. پزشکان دینی معمولا به خاطر جلوگیری از آلودگی آتش و غذا یک شال سفید یا پارچه روی سر خود می انداختند و بدین وسیله سر و صورت خود را مانند نقاب صورت جراحان امروزی می پوشانیدند و آن را توسط ریسمان هایی به پشت سر می بستند.

هوم: کلمه هوم در منابع زرتشی به طور فراوان آمده است. این گیاه درختچه ای به نام Elphedra Vulgaris از تیره گنتاسه و جزو تیره های نزدیک به مخروطیان است. این گیاه که زرد رنگ است دارای گره هایی نزدیک به هم با ساقه نرم و پر الیاف و شیره ای شبیه به رنگ شیر می باشد.

آریاییان قدیم گیاه هوم را مقدس می دانستند و عصاره آن را به قدری می جوشانیدند که دارای رنگ شود و بر آن بودند که شیره آن روح شادی بخشیده، خدایان را قوی دل و مسرور نموده و حس جنگجویی آنان را تهییج می کند، به ویژه ایندره رب النوع رعد از این گیاه بسیار می آشامیده و پس از آن هیچ قوه ای قادر نبوده در برابرش مقاومت کند. استعمال مایع مزبور در موقع قربانی یکی از کهن ترین رسوم عبادت آریایی بود.

در مجموع از بررسی آثار و شواهد باقی مانده از عهد بسیار کهن ایران و کتب زرتشتی چنین استنباط می شود که ایرانیان جهت مداوا و التیام هرگونه اضطراب و ناراحتی و تشویش، هوم به کار می بردند.

شفادهندگان با گیاه

اینان پزشکانی بودند که بیماران را با استفاده از گیاهان گوناگون مورد مداوا قرار می دادند. شفادهندگان با گیاهان به اترانها و پاسداران آتش مشهور بودند و خود به دو گروه زیر تقسیم می شدند:

درست پات ها ( durastpat ): درست پات ها یا خداوندان سلامتی که کارشان برطرف کرن علت بیماری بوده است.

تن بشزک ها ( Tan Beshazk ): این گروه که به شفادهندگان تن معروف بودند، بیماری را پس از بروز درمان می کردند.

شفادهندگان با چاقو

این گروه از پزشکان مانند جراحان امروزی ما بودند و اطبا رسمی به شمار می آمدند، با این حال آنها زیر دست پزشکان دینی قرار داشتند و به عنوان دستیار آنان کار می کردند.

مانکجی نوسرولنجی درباره تمدن زرتشتی می نویسد: “اولین شرط غیرقابل اجتناب برای یک پزشک این است که باید علم پزشکی را به خوبی تحصیل کرده باشد، درباره مسائل پزشکی فراوان کتاب خوانده باشد، دارای تجربه کافی در فن خود باشد، به سخنان بیمار با صبر و حوصله گوش دهد و در تشخیص بیماری مریض خود تلاش فراوان کند. همچنین وی باید اندام های بدن را به خوبی بشناشد و وظایف آنها را بداند، مریض را وجدانا معالجه کند و از طول دادن درمان به منظور گرفتن دستمزد بیشتر چشم پوشی کند. شفادهنده حقیقی کسی است که به خاطر شفا دادن درمان کند و این بهترین شفادهنده می باشد. در درجه دوم اهمیت کسی است که فن خود را به عشق پاداش و شهرت در این دنیا به کار می برد و در مرتبه سوم از افتخار کسی است که برای نیت خیر و پول هر دو کار می کند ولی همیشه اولی را مقدم می شمارد.

ایرانیان موظف بودند برای درمان به پزشکان ایرانی صاحب شهادتنامه مراجعه نمایند. این شهادتنامه که در واقع دکترای پزشکی محسوب می گردید، توسط استادان و حکیمان فن پزشکی به محصلین طب داده می شد. معمولا اگر کسی سه بار امتحان نظری و عملی را می داد و قبول نمی شد، برای همیشه از طبابت محروم می گردید. در موازین دین زرتشت مراجعه به پزشکان خارجی گناه شمرده می آمد اما اگر پزشک ایرانی در محل وجود نداشت، مراجعه به پزشکان خارجی مجاز بود. جالب است بدانید که در همان دوران نیز کسانی که در منصب حکومت بودند از این قوانین مستثنی بودند و برای درمان نزد اطبای یونانی و سریانی می رفتند.

منبع: https://asanteb.com