اختلال بلع چیست؟ 

در این مقاله قصد داریم تا تعریف جامعی از بیماری و مشکل بلع که به آن اختلال بلع یا دیسفاژی می گویند را داشته باشیم؛ به علائم و نشانه های این بیماری اشاره کنیم و راه های تشخیص و درمان آن را مورد بررسی قرار دهیم.

ارزیابی و درمان اختلال بلع توسط چه متخصصی انجام می شود؟

در ابتدایی ترین مرحله این توضیح را بر خود واجب دانستم که خدمت خوانندگان محترم این مقاله عرض کنم که تشخیص اختلال بلع به عهده پزشک است.

ارزیابی و درمان اختلال بلع به عهده کارشناس، کارشناس ارشد و یا دکترای آسیب شناسی گفتار و زبان (همکاران گفتاردرمانگر) می باشد.

تشخیص مشکل بلع یا اختلال بلع

پزشک شما حتما یک معاینه بالینی (معاینه جسمی) انجام می دهد و شاید از آزمایشات مختلفی برای تعیین علت مشکل بلعیدن شما استفاده کند.

این آزمایشات میتوانند شامل موارد زیر باشند:

اشعه ایکس با یک ماده کنتراست (استفاده از سولفات باریوم)

شما یک محلول رقیق شده از سولفات باریوم را وارد دهان خود می کنید، سپس با دستور پزشک آن را قورت می دهید.

پس از انجام عمل بلع، پزشک به دنبال تغییراتی در مری یا حلق شما می گردد و گاها انسداد هایی را کشف می کند.

مطالعه بلعیدن پویا (ویدیوفلوروسکوپی)

شما مواد غذایی دارای روکش باریوم را با غلظت های مختلف قورت می دهید.

در این حین پزشک، مواد غذایی را دنبال می کند و بلع شما را از دهان تا معده مورد بررسی قرار می دهد.

این عکس ها و ویدیوها می توانند مشکلات موجود در هماهنگی عضلات دهان و حلق را در هنگام بلعیدن نشان داده و تعیین می کنند که آیا غذا به درستی وارد مری می شود و یا وارد نای (لوله تنفسی) می شود.

آندوسکوپی (معاینه مری)

یک وسیله انعطاف پذیر نازک که مجهز به لامپ است (اندوسکوپ) به انتهای حلق بیمار فرستاده می شود، بطوریکه پزشک بتواند مری بیمار را ببیند.

پزشک تان ممکن است از مری بافت برداری (بیوپسی) کند تا هر گونه التهاب، تنگ شدگی یا تومور   را شناسایی کند.

ارزیابی عمل بلع به کمک اندوسکوپ انعطاف پذیر – FEES

در این تست، متخصص ارزیابی و درمان اختلال بلع، حلق و مری را در زمانیکه در حال بلعیدن هستید با یک دوربین مخصوص و لوله مجهز به لامپ (اندوسکوپ) معاینه می کند.

تست عضلات مری (مانومتری)

در مانومتری یک لوله کوچک به داخل مری فرستاده می شود که به یک ضبط کننده فشار متصل است تا انقباض عضلات مری را در حین بلعیدن ارزیابی کند.

اسکن های تصویربرداری

این اسکن ها می توانند شامل سی تی اسکن و MRI باشند که بنا به صلاحدید و تشخیص پزشک متخصص درخواست می شوند.

درمان مشکل بلع ( دیسفاژی)

درمان اختلال بلع کاملا به نوع یا علت اختلال بلعیدن بستگی دارد.

برای اختلال بلعی که محدود به دهان و حلق می باشد، پزشک بیمار را به یک گفتاردرمانگر که در زمینه اختلال بلع متخصص است معرفی می کند؛ درمانگر هم ممکن است از روشهای زیر استفاده کند:

تمرینات یادگیری

تمرینات معینی وجود دارد که میتواند به هماهنگ سازی ماهیچه های بلعیدن شما کمک کند یا عصب های محرک بازتاب بلعیدن را مجدداً تحریک کند.

تکنیک های یادگیری بلعیدن

شما میتوانید راه هایی برای قرار دادن غذا در دهان یا طرز قرارگیری بدن و سر را یاد بگیرید که به بلعیدن شما کمک کند.

ممکن است تمرینات و تکنیک های جدید بلعیدن به شما آموخته شود تا نارسایی بلع ایجاد شده توسط مشکلات عصب شناختی مانند آلزایمر یا بیماری پارکینسون را جبران کند.

مشکل بلع مری

رویکردهای درمان برای نارسایی بلع مری عبارتند از:

اتساع مری

پزشک شما ممکن است برای عضلات منقبض مری (آشالازی) یا تنگی مری، از یک اندوسکوپ با یک بالن متصل به اندوسکوپ استفاده کند تا عرض مری شما را به آرامی باز و منبسط کند و یا یک (یا چند) لوله انعطاف پذیر را از مری تان عبور دهد تا مری را باز و کرده و آن را اتساع بخشد.

جراحی مری

برای یک تومور مری، آشالازی یا دیورتیکول حلقی-مروی، به منظور پاک شدن مسیر مری ممکن است از جراحی استفاده شود.

تجویز دارو

اختلال بلع همراه با بازگشت اسید معده به مری (GERD) را می­توان با تجویز داروهای دهانی به منظور کاهش اسید معده درمان کرد.

ممکن است لازم باشد این داروها را بمدت طولانی مصرف کنید.

اگر اسینوفیلیک اسوفاژیتیس دارید ممکن است به کورتیکواستروییدها نیز نیاز داشته باشید.

اگر اسپاسم مری دارید، داروهای شل کننده برای عضلات نیز میتواند مؤثر باشد.

اختلال بلع شدید

اگر اختلال در بلع، شما را از خوردن و آشامیدن مناسب باز دارد، درمانگر شما می تواند موارد زیر را پیشنهاد کند:

رژیم غذایی مایع

این رژیم می­تواند به شما کمک کند تا وزن سالم خود را حفظ کنید و با دهیدراسیون (کم شدن آب بدن) مواجه نشوید.

یک لوله تغذیه

در موارد حاد اختلال بلع، ممکن است به یک لوله تغذیه نیاز پیدا کنید که از بخشی از مکانیزم بلعیدن شما – که کارکرد نرمالی ندارد – عبور داده می­شود.

این لوله از بینی وارد شده و مستقیما از مری عبور کرده و وارد معده می­شود.

جراحی برای بهبود مشکل بلع

ممکن است برای بهبود مشکلات بلعی که به دلیل تنگ شدگی یا انسداد حلقی ایجاد شده است، جراحی پیشنهاد شود؛ این مشکلات عبارتند از:

• برآمدگی های گوشتی – استخوانی
• فلج طناب های صوتی
• دیورتیکول حلقی – مروی
• GERD و آشالازی
• یا سرطان مری

بهتر است بعد از جراحی، حتما تحت نظر یک گفتاردرمانگر که متخصص بلع است قرار گیرید.

نوع درمان جراحی به علت مشکل بلع بستگی دارد. مثالهایی از این قبیل عبارتند از:

مایوتومی هلر (لاپاروسکوپی)

برای جراحی عضلات (اسفنگتر) در قسمت انتهایی پایین مری استفاده می­شود، زمانیکه (در افراد مبتلا به آشالازی) این ماهیچه ها نمی­توانند باز شوند و غذا را از مری به معده منتقل کنند.

اتساع مری

پزشک شما آندوسکوپ را به وارد مری می کند و بالن متصل به آنرا پر از باد کرده تا عرض مری را به آرامی بازتر کند.

این درمان برای یک ماهیچه یا اسفنگترهای سفت در انتهای مری (آشالازی)، تنگ شدگی مری، یک حلقه بافت نابهنجار واقع در محل اتصال مری و معده استفاده می­شود.

یا اینکه ممکن است پزشک شما بجای بالن، یک (یا چند) لوله انعطاف پذیر با قطرهای مختلف را از مری تان عبور دهد.

قرار دادن استنت

پزشک میتواند یک لوله فلزی یا پلاستیکی (استنت) را هم عبور دهد تا تنگ شدگی یا انسداد در مری را باز کند.

بعضی از استنت ها (مانند استنت هایی که برای افراد سرطانی استفاده می­شوند) دائمی هستند و بعضی از استنت ها هم موقتی هستند و بعداً بیرون آورده می شوند.

آزمایشات بالینی

اگر در بلعیدن مشکل دارید حتماً به دکتر خسروی(متخصص ارزیابی و درمان اختلال بلع) مراجعه کنید و توصیه های او را اجرا کنید

سبک زندگی و درمان های خانگی اختلال بلع.

همچنین کارهایی هستند که می­توانید برای کاهش علائم این عارضه انجام دهید:

تغییر عادات غذا خوردن خود

سعی کنید کم بخورید و همیشه بخورید.

مطمئن شوید که غذاها را به تکه های کوچکتری تقسیم کنید، غذا را بخوبی بجویید و کندتر غذا بخورید.

(این توصیه مخصوص بیمارانی است که اختلال بلع آنها بصورت ورود غذا به نای، سرفه های مکرر و عفونت های ریوی است.

اگر زمان غذا خوردن شما بسیار زیادتر از حالت عادی است، این توصیه برای شما کاربردی ندارد)

امتحان کردن غذاهایی با بافت های مختلف

اگر در بلعیدن مایعات مشکل دارید، سعی کنید مایعات مختلف را با غلظت های مختلف(مثلا تبدیل شیر به شیر موز که غلیظ تر است) و در پوزیشن های متفاوت (مثلا سرتان را کمی پایین بگیرید) بنوشید و دریابید که کدام یک برای شما راحت تر و بی زیان تر است.

این کارها باعث می شوند که شما بفهمید آیا بعضی از بافت ها مشکلات بیشتری برای شما ایجاد می­کنند یا نه.

بعضی از افراد در قورت دادن مایعات رقیق مانند قهوه و آبمیوه مشکل دارند و غذاهای چسبناک مانند کره یا کارامل هم میتوانند بلعیدن را برای این افراد مشکل سازند.

بنابراین حتما با یک متخصص بلع مشورت کنید تا رژیم غذایی مناسب را دریافت نمایید.

لطفا از غذاهایی که در بلعیدن شان مشکل دارید پرهیز کنید.

عدم استفاده از الکل، دخانیات و کافئین

اینها میتوانند درد و سوزش معده را افزایش دهند.

آماده شدن برای قرار ملاقات (دریافت نوبت اختلال بلع) خود

اگر در بلعیدن مشکل دارید  حتما به یک متخصص ارزیابی و درمان اختلال بلع مراجعه کنید.

بسته به اینکه علت آن چه باشد، پزشک ممکن است شما را به متخصص گوشحلق و بینی، پزشک متخصص در درمان اختلالات گوارشی (متخصص معده و روده) یا پزشک متخصص بیماری های دستگاه عصبی (متخصص اعصاب) ارجاع دهد.

همچنین ممکن است متخصص بلع، بدون ارجاع به سایر پزشکان اختلال بلع شما را کاملا درمان کند.

در اینجا نکاتی را یادآوری میکنیم که در موقع مراجعه به پزشک به دردتان می خورد.

کارهایی که میتوانید انجام دهید

• از چیزهای منع شده قبل از قرار ملاقات آگاهی پیدا کنید. وقتی که نوبت می گیرید سوال کنید آیا قبل از رسیدن نوبت در موعد تعیین شده، کاری هست که باید پیشاپیش انجام دهید: بعنوان مثال نخوردن بعضی غذاها.
• فهرستی از نشانه های عارضه خود تهیه کنید، از جمله نشانه هایی که ممکن است با دلیل گرفتن نوبت پزشک مورد نیاز ارتباطی نداشته باشد.
• اطلاعات شخصی مهم خود را یادداشت کنید، از جمله استرس های اصلی یا تغییرات اخیر در زندگی شخصی خود.
• نام تمام داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف میکنید را یادداشت کنید.
• سوالاتی که میخواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید.

تعدادی از سوالات پایه که میتوانید برای اختلال بلع از پزشک بپرسید عبارتند از:

• علت این نشانه هایی از اختلال بلع که دارم چیست؟
• چه آزمایشاتی را باید انجام دهم؟
• آیا این یک عارضه موقتی است، یا یک عارضه طولانی مدت؟
• آیا نیازی هست که رژیم غذایی خاصی را رعایت کنم؟
• آیا بروشور یا منابع چاپی دیگری هست که به من کمک کنند؟
• شما چه وبسایت هایی را پیشنهاد میکنید؟

رفتارهای قابل توقع از پزشک

احتمالاً پزشک تان سوالاتی از قبیل زیر را از شما می پرسد:

• این نشانه ها چه زمانی آغاز شدند؟
• آیا نشانه هایتان همیشگی هستند، یا گهگاه دیده می­شوند؟
• آیا چیزی وجود دارد که احتمالاً به بهبود این نشانه ها کمک کند؟
• آیا چیزی وجود دارد که به تشدید این نشانه ها کمک کند؟ بعنوان مثال آیا بلعیدن بعضی غذاها از غذاهای دیگر سخت تر است؟
• آیا در قورت دادن جامدات، مایعات، یا هر دوی آنها مشکل دارید؟
• آیا در هنگام بلعیدن دچار سرفه یا حالت تهوع می شوید؟
• آیا در ابتدا فقط در بلعیدن جامدات مشکل داشتید و سپس در بلعیدن مایعات به مشکل برخوردید؟
• آیا بعد از قورت دادن غذاها، آنها را بالا می آورید (قی کردن)؟
• آیا استفراغ می کنید، یا خون یا مواد سیاه استفراغ میکنید؟
• آیا وزن تان کم شده است؟

کارهایی که به روند درمان مشکل بلع کمک میکند

تا زمانیکه وقت نوبت دکترتان می رسد، می­توانید غذاها را آرام تر و کامل تر بجویید.

اگر سوزش معده یا GERD دارید سعی کنید غذاها را در تکه های کوچکتری قورت دهید، و (دقیقاً) قبل از خواب غذا نخورید.

داروهای ضد اسید معده هم میتوانند یک راهکار موقتی باشند.

درمان مشکل بلع در غرب تهران