مغز انسان به منزله مرکز فرمان دستگاه عصبی انسان است. مغز پیام‌های ورودی را از اندام‌های حسی بدن دریافت می‌کند و پیام‌های خروجی را به عضلات می‌فرستد. ساختار اصلی مغز انسان مشابه با مغز سایر پستانداران است، اما نسبت اندازه مغز به اندازه کل بدن در انسان بزرگتر از همه پستانداران است.
چند واقعیت جالب در مورد مغز انسان:
- نسبت اندازه مغز به اندازه بدن در انسان از همه مهره‌داران بزرگتر است.
- مغز انسان در حدود 1/5 کیلوگرم وزن دارد.
- وزن مغز در حدود 2 درصد از وزن کل بدن انسان را تشکیل می‌دهد.
- در مغز انسان حدود 86 میلیارد سلول عصبی (نورون) وجود دارد که “ماده خاکستری” مغز را تشکیل می‌دهند.
- در مغز انسان میلیاردها رشته عصبی (آکسون و دندریت) وجود دارد که “ماده سفید” مغز را تشکیل می‌دهند.
- نورون‌های مغز از طریق چندین تریلیون نقطه اتصال یا سیناپس به هم متصل شده‌اند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه آناتومی و عملکرد مغز انسان می‌توانید با متخصصین ما در کلینیک دکتر سخابخش از طریق شماره02188415320 تماس حاصل فرمایید.
فهرست مطالب
- 1 آناتومی مغز انسان
- 1.1 قسمت‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی
- 1.2 غشای مغز
- 1.3 ساقه مغز
- 1.4 تالاموس و هیپوتالاموس
- 1.5 مخچه
- 2 مغز چپ و مغز راست
- 3 مغز انسان در برابر مغز سایر حیوانات
- 4 امراض و بیماری‌های مغزی
آناتومی مغز انسان
مخ یا سربروم (Cerebrum) بزرگترین قسمت مغز انسان است که به دو نیمکره تقسیم می‌شود. در زیر آن، ساقه مغز قرار دارد و در پشت ساقه مغز، مخچه قرار گرفته است. خارجی‌ترین لایه سربروم غشای مغزی است که از چهار لوب شامل لوب قدامی، لوب آهیانه، لوب تمپورال و لوب اکسیپیتال یا پس سری تشکیل شده است.
قسمت‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی
مغز انسان مانند مغز همه مهره‌داران از سه بخش اصلی به نام‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی به وجود می‌آید. هر یک از این سه قسمت دارای حفره‌های پُر از مایع است که اصطلاحاً به آنها بطن گفته می‌شود. مغز جلویی به سربروم و ساختارهای زیرین آن تبدیل می‌شود. مغز میانی به قسمتی از ساقه مغز تبدیل می‌شود و مغز عقبی، مخچه و بخشی از ساقه مغز را تشکیل خواهد داد.
غشای مغز
غشای مغز در مغز انسان تا حد بسیار زیادی بزرگ شده است و به عنوان جایگاه تصورات و احساسات پیچیده عمل می‌کند. پردازش‌های بصری در لوب اکسیپیتال در نزدیکی عقب جمجمه انجام می‌شود. لوب تمپورال وظیفه پردازش صدا و زبان را بر عهده دارد و از هیپوکامپ و آمیگدال تشکیل شده است که به ترتیب در حافظه و عواطف نقش دارند. لوب آهیانه اطلاعات ورودی از حس‌های مختلف را تلفیق می‌کند و نقش بسیار مهمی در جهت‌یابی فضایی و مسیریابی دارد.
ساقه مغز
ساقه مغز به نخاع متصل می‌شود و شامل بصل‌النخاع، پل مغزی یا پونز و مغز میانی می‌باشد. مهم‌ترین کارکردهای ساقه مغز شامل تبادل اطلاعات بین مغز و بدن، عصب‌دهی از مغز به بخشی از صورت و سر و نیز اجرای عملکردهای حیاتی در کنترل فعالیت قلب، تنفس و هوشیاری می‌باشد.
تالاموس و هیپوتالاموس
تالاموس و هیپوتالاموس در فاصله بین سربروم و ساقه مغز قرار دارد. تالاموس پیام‌های حسی و حرکتی را به غشای مغز می‌فرستد و در تنظیم هوشیاری، خواب و آگاهی نقش دارد. هیپوتالاموس، سیستم عصبی را از طریق غده هیپوفیز به سیستم غدد درون‌ریز بدن (که هورمون‌ها را تولید می‌کنند) مرتبط می‌سازد.
مخچه
مخچه در زیر سربروم واقع شده است و کارکردهای مهمی در کنترل حرکات بدن بر عهده دارد. مخچه نقش مهمی در هماهنگی و تعادل اندام‌های بدن دارد و علاوه بر آن می‌تواند عملکردهای شناختی نیز داشته باشد.
مغز چپ و مغز راست
مغز انسان به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌شود که به وسیله یک دسته از رشته‌های عصبی به نام جسم پینه‌ای به هم متصل شده‌اند. دو نیمکره مغز تا حد بسیار زیادی، البته نه به طور کامل، متقارن و شبیه به هم هستند. مغز چپ تمامی عضلات سمت راست بدن را کنترل می‌کند و مغز راست، کنترل سمت چپ بدن را بر عهده دارد. یکی از دو نیمکره مغز می‌تواند به طور جزئی بر نیمکره دیگر غالب باشد و همین عامل باعث راست دست یا چپ دست بودن یک فرد می‌شود.تصورات رایج در مورد کیفیت‌ها و برتری‌های “مغز چپ” و “مغز راست” در واقع یک سری کلیات عوامانه است که شواهد علمی چندانی در تأیید آن وجود ندارد. با این حال، چند تفاوت مهم بین این دو ناحیه وجود دارد. نیمکره چپ مغز شامل مناطقی است که در توانایی‌های گفتاری و زبانی نقش دارند (ناحیه بروکا و ناحیه ورنیکه) و همچنین با توانایی محاسبات ریاضی و بازیابی واقعیت‌ها نیز ارتباط دارد. در حالی که نیمکره راست مغز در پردازش‌های سمعی و بصری، مهارت‌های فضایی و قابلیت‌های هنری و به طور کلی، مهارت‌های غریزی یا خلاقانه نقش دارد، هرچند که هر دو نیمکره مغز در این عملکردها درگیر هستند. در واقع همه افراد در تمامی اوقات در حال استفاده از هر دو نیمکره مغز هستند.
مغز انسان در برابر مغز سایر حیوانات
تفاوت اصلی بین مغز انسان و مغز سایر حیوانات در اندازه آن است. تعداد نورون‌ها در واحد سطح مغز انسان نیز بیشتر از سایر حیوانات است و تنها راهی که برای جای دادن این سلول‌های پُرتعداد در ساختار لایه‌ای مغز انسان وجود دارد آن است که چین‌خوردگی‌های زیادی در لایه خارجی یا همان غشای مغز ایجاد شود.هر چقدر یک مغز پیچیده‌تر باشد، تعداد چین‌خوردگی‌ها و شیارها یا تپه‌ها و دره‌های موجود در ساختار آن بیشتر خواهد بود. سایر حیوانات باهوش از قبیل میمون‌ها و دلفین‌ها نیز این چین‌خوردگی‌ها را در مغز خود دارند، در حالی که سطح مغز موش صاف و هموار است.اندازه لوب جلویی مغز نیز در انسان از همه حیوانات بزرگتر است. لوب جلویی مغز در همه موجودات در عملکردهای سطح بالا از قبیل خود کنترلی، برنامه‌ریزی و تفکرات منطقی و انتزاعی نقش دارد و اینها در واقع همان صفاتی هستند که اساساً ما را به عنوان انسان از حیوانات متمایز می‌کنند.
امراض و بیماری‌های مغزی
- سر درد: انواع بسیار زیادی از سر دردها وجود دارند که بعضی از آنها می‌تواند خطرناک باشد، اما اغلب سر دردها مشکل جدی نیستند و معمولاً با مصرف قرص‌های مسکن برطرف می‌شوند.
- سکته مغزی (انفارکتوس مغزی): در اثر وقوع سکته مغزی، جریان خون و اکسیژن به طور ناگهانی به ناحیه‌ای از بافت مغز مختل می‌شود و همین ناحیه بعداً از بین می‌رود. علت اغلب سکته‌های مغزی، خونریزی یا تشکیل یک لخته خون در بافت مغز است.
- آنوریسم مغزی: در اثر این عارضه، یک ناحیه ضعیف در دیواره یکی از سرخرگ‌های مغز به وجود می‌آید که متورم شده و به شکل بالن تبدیل می‌شود. پاره شدن یک آنوریسم مغزی می‌تواند باعث سکته مغزی شود.
- خونریزی مغزی: به خونریزی در داخل یا زیر لایه پوشاننده سطح داخلی جمجمه که دورا (Dura) نام دارد، خونریزی مغزی یا هماتوم ساب دورال گفته می‌شود. خونریزی مغزی می‌تواند بر روی بافت مغز فشار وارد کند و باعث بروز اختلالات مغز و اعصاب در بیمار شود. به خونریزی‌هایی که در درون مغز اتفاق می‌افتد، خونریزی یا هموراژ داخل مغزی گفته می‌شود.
- تکان مغز: یک نوع ضربه مغزی است که باعث به هم خوردن عملکردهای مغز به طور موقتی می‌شود. علت اغلب تکان‌های مغز ، ضربه‌هایی ست که در اثر مصدومیت، به سر وارد می‌شود.
- ورم مغز: به متورم شدن بافت مغزدر پاسخ به ضربه مغزی یا به هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها در مغز گفته می‌شود.
- تومور مغزی: تومورهای مغزی اعم از اینکه از نوع سرطان مغز بدخیم یا خوش‌خیم باشند معمولاً به دلیل فشاری که بر روی بافت طبیعی مغز وارد می‌کنند، باعث بروز مشکلاتی برای بیمار خواهند شد.
- هیدروسفالی: به افزایش غیر طبیعی مقدار مایع مغزی نخاعی در داخل جمجمه گفته می‌شود. هیدروسفالی معمولاً به علت عدم گردش مناسب مایع مغزی نخاعی در مغز به وجود می‌آید.
- مننژیت: عبارت است از التهاب لایه مننژ یا همان غشایی که اطراف مغز و نخاع را پوشانده است. مننژیت معمولاً به علت عفونت به وجود می‌آید.
- انسفالی: به التهاب بافت مغز که معمولاً به علت یک عفونت ویروسی اتفاق می‌افتد، انسفالی گفته می‌شود.
- بیماری پارکینسون: در بیماری پارکینسون اعصابی که در قسمت مرکزی مغز قرار دارند، به آرامی تخریب می‌شوند و مشکلاتی را در توانایی‌های حرکتی و هماهنگی اندام‌های بیمار به وجود می‌آورند. لرزش دست‌ها یکی از اولین نشانه‌های شایع بیماری پارکینسون است.
- صرع: به وقوع مکرر تشنج در یک فرد گفته می‌شود. مصدومیت از ناحیه سر و سکته مغزی می‌تواند از علل بروز صرع باشد، اما به طور کلی هیچ علت شناخته شده‌ای برای این بیماری وجود ندارد.
- دمانس: کاهش عملکردهای شناختی مغز در اثر مرگ یا سوء عملکرد سلول‌های عصبی مغز می‌تواند منجر به بروز دمانس یا زوال عقل شود.
- بیماری الزایمر: بیماری الزایمر شایع‌ترین نوع دمانس است.
- آبسه مغز : یک توده عفونی است که معمولاً توسط باکتری‌ها در مغز ایجاد می‌شود.
درمان بیماری‌های مغزی
روش‌های جراحی و غیر جراحی مختلفی برای درمان مشکلات و اختلالات در قسمت‌ها و اجزای مختلف مغز وجود دارد که برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- داروهای ترومبولیتیک: داروهای برطرف کننده لخته خون که به درون سیاهرگ‌ها تزریق می‌شوند، در صورتی که ظرف چند ساعت اول بعد از شروع علائم سکته مغزی به بیمار تزریق شود، می‌تواند باعث درمان یا بهبود برخی از سکته‌های مغزی شود.
- عوامل ضد پلاکت: داروهایی مانند آسپرین و کلوپیدوگرل (پالویکس) به جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون جلوگیری می‌کنند. اثر این داروها می‌تواند احتمال وقوع سکته مغزی را کاهش دهد.
- مهارکننده‌های کولین استراز: این داروها می‌تواند عملکرد مغز را در بیماران مبتلا به الزایمر خفیف تا متوسط به طور جزئی بهبود ببخشند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در مواردی که یک عفونت مغزی به وسیله باکتری‌ها ایجاد شود، داروهای آنتی‌بیوتیک می‌تواند در از بین بردن باکتری‌ها و درمان موفق بیماری تأثیر داشته باشد.
- لوودوپا: دارویی است که مقدار دوپامین موجود در مغز را افزایش می‌دهد. دوپامین به کنترل علائم بیماری پارکینسون کمک می‌کند.
- جراحی مغز: برای درمان بعضی از تومورهای مغزی، یک عمل جراحی بر روی مغز بیمار انجام می‌شود. جراحی مغز را می‌توان در زمانی که افزایش فشار ناشی از تومور بر روی مغز، خطر از بین رفتن سلول‌های مغز را ایجاد کند، انجام داد. انواع مختلفی از جراحی‌های داخلی مغز یا نورواینترونشن از جمه انژیوپلاستی، کشتن عروق و غیره وجود دارند که متخصصین مغز و اعصاب امروزه از آنها در درمان مشکلات بسیاری بهره می‌گیرند.
- ونتریکولوستومی: یک لوله زهکش در داخل فضاهای طبیعی درون مغز (بطن‌های مغز) قرار داده می‌شود. ونتریکولوستومی معمولاً با هدف کاهش فشار بالای وارد بر مغز انجام می‌شود.
- کرانیوتومی: در طی این عمل جراحی، جراح یک سوراخ در کنار جمجمه ایجاد می‌کند تا فشار زیادی که در اثر تجمع مایع مغزی نخاعی بر روی مغز وارد می‌شود، از طریق این سوراخ تخلیه شود.
- زهکشی لومبار: یک لوله زهکش برای تخلیه مایع مغزی نخاعی در اطراف نخاع قرار داده می‌شود. این کار می‌تواند فشار وارد بر مغز و نخاع را کاهش دهد.
- پرتو درمانی: در مواردی که بافت مغز درگیر سرطان شده باشد، با پرتو درمانی می‌توان علائم سرطان و سرعت رشد آن را کاهش داد.
علت التهاب مغزی + تشخیص و درمان
التهاب مغزی چیست التهاب مغز یا آنسفالیت عموماً به دلیل عفونت ویروسی ایجاد می شود. این بیماری که معمولاً به عنوان «تب مغزی» نیز…
