آناتومی سیستم عصبی بدن انسان 

دستگاه عصبی عبارت است از مغز، نخاع، دستگاه‌های حسی و تمامی اعصابی که این اندام‌ها را به دیگر مناطق بدن متصل می‌کنند. این اندام‌ها به همراه یکدیگر مسئول کنترل بدن و ارتباط بین مناطق مختلف آن می‌باشند. مغز و نخاع مرکز کنترل که با نام دستگاه عصبی مرکزی (CNS) شناخته می‌شود را تشکیل می‌دهند. اعصاب حسی و اندام‌های حسی در دستگاه عصبی محیطی (PNS) نیز شرایط درون و بیرون بدن را تحت نظر داشته و اطلاعات مربوط به آن را برای دستگاه عصبی مرکزی ارسال می‌کنند. اعصاب وابران در دستگاه عصبی محیطی، اطلاعات را از مرکز کنترل به سمت عضلات، غدد و اندام‌ها برده و عملکرد آن‌ها را تنظیم می‌کنند. در این مقاله ما به آناتومی بخش‌های مختلف دستگاه عصبی می‌پردازیم.

عملکردهای دستگاه عصبی

---

دستگاه عصبی سه عمل اصلی را انجام می‌دهد:

حس

عملکرد حسی دستگاه عصبی عبارت است از جمع‌آوری اطلاعات از گیرنده‌های حسی که وضعیت داخل و خارج بدن را درک می‌کنند. سپس این اطلاعات به‌وسیله‌ی عصب‌ها و نورون‌های آوران و به‌منظور پردازش بیشتر به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) مخابره می‌شوند.

هماهنگی

عمل هماهنگی نتیجه‌ی عبور مقادیر زیادی از اطلاعات حسی از درون دستگاه عصبی مرکزی در هر زمان می‌باشد. این اطلاعات بررسی شده، با یکدیگر مقایسه می‌شوند و سپس برای تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین ممکن است این اطلاعات در حافظه ذخیره شده و یا به دست فراموشی سپرده شوند. عمل هماهنگی در بخش ماده‌ی خاکستری مغز و نخاع صورت گرفته و توسط نورون‌های رابط انجام می‌شود. تعداد زیادی از نورون‌های رابط همراه با هم کار کرده و شبکه‌های پیچیده‌ای را ایجاد می‌کنند که این قدرت پردازشی را ایجاد می‌کند.

حرکت

زمانی که شبکه‌ی نورون‌های رابط در دستگاه عصبی مرکزی اطلاعات حسی را پردازش کرده و در مورد پاسخ مناسب تصمیم گرفتند، نورون‌های وابران را تحریک می‌کنند. نورون‌های وابران (که با نام نورون‌های حرکتی نیز شناخته می‌شوند)، سیگنال‌های عصبی را از ماده‌ی خاکستری دستگاه عصبی مرکزی و از طریق اعصاب دستگاه عصبی محیطی، به سلول‌های هدف منتقل می‌کنند. سلول‌های هدف ممکن است عضله‌ی صاف، قلبی، اسکلتی و یا بافت یک غده باشند. سپس سلول‌های هدف یک هورمون را ترشح کرده و یا بخشی از بدن را حرکت می‌دهند.

بخش‌های دستگاه عصبی

---

بافت عصبی

اکثر بخش‌های دستگاه عصبی از دو نوع سلول تشکیل شده است: نورون‌ها و سلول‌های نوروگلیا

نورون‌ها

نورون‌ها که با نام سلول‌های عصبی نیز شناخته می‌شوند، با انتقال سیگنال‌های الکتروشیمیایی با بخش‌های مختلف بدن ارتباط برقرار می‌کنند. نورون‌ها به دلیل داشتن زوائد سلولی بلند که از جسم سلولی آن‌ها منشعب می‌شوند نسبت به دیگر سلول‌های بدن متفاوت به نظر می‌رسند. زائده‌های انتقال‌دهنده‌ی بلندی به نام آکسون از جسم سلولی منشعب می‌شوند که سیگنال‌ها را به دیگر نورون‌ها و یا سلول‌های هدف منتقل می‌کنند.

سلول‌های نوروگلیا

نوروگلیا که با نام سلول گلیال نیز شناخته می‌شود، به‌عنوان سلول “کمک‌کننده” در دستگاه عصبی کار می‌کند. هر نورون در بدن تقریباً توسط 6 تا 60 سلول نوروگلیا احاطه شده است که وظیفه‌ی محافظت، تغذیه و عایق کردن آن را انجام می‌دهند.

مغز

---

مغز، اندام نرم و چین خورده با وزن حدود یک و نیم کیلوگرم در درون حفره‌ی سر جای گرفته و توسط استخوان‌های جمجمه محافظت می‌شود. تقریباً 100 میلیارد نورون در مغز وجود دارند که مرکز اصلی کنترل بدن را تشکیل می‌دهند. مغز و نخاع به همراه یکدیگر سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند که در آن اطلاعات مورد پردازش قرار گرفته و پاسخ مناسب ایجاد می‌شود. مغز، مرکز عملکردهای مهم مغزی مانند هوشیاری، حافظه، برنامه‌ریزی و اقدامات اختیاری، عملکردهای دیگر بدن مانند تنظیم تنفس، ضربان قلب، فشار خون و هاضمه را نیز کنترل می‌کند.

نخاع

نخاع یک دسته طولانی و نازک از نورون‌هاست که اطلاعات را در درون حفره‌ی ستون فقرات که از بصل النخاع شروع شده و تا ناحیه‌ی کمر ادامه دارد منتقل می‌کند. در ناحیه‌ی کمر، نخاع به دسته‌های مختلف عصبی به نام اعصاب دم اسبی (به دلیل شباهت ظاهری آن را دم اسب) منشعب می‌شود که تا استخوان خاجی و استخوان دنبالچه ادامه دارند. ماده‌ی سفید در نخاع به‌عنوان انتقال‌دهنده‌ی اصلی سیگنال‌های عصبی از مغز به بدن عمل می‌کند. ماده‌ی خاکستری نخاع وظیفه‌ی هماهنگی بین محرک‌ها و رفلکس‌ها را بر عهده دارد.

اعصاب

اعصاب به دسته‌هایی از آکسون ها در دستگاه عصبی محیطی (PNS) گفته می‌شود که به‌عنوان بزرگراه‌هایی برای اطلاعات عمل کرده و سیگنال‌های عصبی را بین مغز و نخاع و دیگر مناطق بدن جابجا می‌کنند. هر نورون عصبی در یک غلاف از بافت پیوندی به نام اندونوریوم پیچیده شده است. آکسون های مجزای هر نورون به گروه‌هایی به نام فاسیکل تبدیل شده و درون غلافی به نام پری نوریوم پیچیده می‌شوند. در نهایت تعداد زیادی از این فاسیکل ها در کنار هم قرار گرفته و توسط اپی نوریوم در بر گرفته می‌شوند و عصب کامل را تشکیل می‌دهند. پیچیده شدن اعصاب درون بافت پیوندی از آن‌ها محافظت کرده و سرعت انتقال پیام آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد.

مننژ

مننژ به پوشش محافظ سیستم عصبی مرکزی گفته می‌شود. این پوشش از سه لایه تشکیل شده است: سخت‌شامه، عنکبوتیه و نرم‌شامه

مایع مغزی نخاعی

فضای اطراف دستگاه عصبی مرکزی توسط مایع شفافی به نام مایع مغزی نخاعی (CSF) پر شده است. این مایع توسط ساختارهای خاصی به نام شبکه‌ی کوروئید و از پلاسمای خون ساخته می‌شود. شبکه‌ی کوروئید دارای مویرگ‌های زیادی بوده که پلاسمای خون را فیلتر کرده و به مایع فیلتر شده اجازه‌ی ورود به فضای اطراف مغز را می‌دهد.

مایع مغزی نخاعی عملکردهای حیاتی مختلفی را برای دستگاه عصبی مرکزی انجام می‌دهد:

• مایع مغزی نخاعی، ضربات وارد شده را در بین مغز و استخوان جمجمه و در بین نخاع و استخوان ستون فقرات جذب می‌کند.
• مغز و نخاع درون مایع مغزی نخاعی شناور بوده و این امر موجب کاهش وزن آن‌ها می‌شود.
• مایع مغزی نخاعی به حفظ هومئوستازی مواد شیمیایی در دستگاه عصبی مرکزی کمک می‌کند.

اندام‌های حسی

تمامی اندام‌های حسی موجود در بدن جزئی از دستگاه عصبی می‌باشند. مواردی که به‌عنوان حواس خاص شناخته شده‌اند – مانند دید، مزه، بو، شنوایی و تعادل – توسط اندام‌های تخصص یافته‌ای مانند چشم، جوانه‌های چشایی و اپی تلیوم بویایی درک می‌شوند. گیرنده‌های حسی برای حواس عمومی مانند لمس، دما و درد تقریباً در کل بدن یافت می‌شوند. تمامی گیرنده‌های حسی بدن به نورون‌های آوران متصل‌اند که اطلاعات حسی آن‌ها را به دستگاه عصبی مرکزی منتقل می‌کنند تا مورد پردازش قرار بگیرد.

شاخه‌های دستگاه عصبی

---

دستگاه عصبی مرکزی

مغز و نخاع همراه با هم دستگاه عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند. دستگاه عصبی مرکزی به‌عنوان مرکز کنترل بدن عمل کرده و کارهایی مانند پردازش، حافظه و تنظیمات را بر عهده دارد. دستگاه عصبی تمامی اطلاعات حسی ارادی و غیرارادی را از گیرنده‌های حسی دریافت می‌کند تا از شرایط درونی و برونی بدن مطلع باشد. با استفاده از این اطلاعات، دستگاه عصبی مرکزی تصمیم به انجام کارهایی به‌طور ارادی و یا غیرارادی می‌گیرد که هومئوستازی بدن را حفظ کرده و باعث بقای بیشتر آن می‌شوند. دستگاه عصبی مرکزی همچنین مسئول عملکردهای مهم سیستم عصبی مانند زبان، خلاقیت، بروز دادن احساسات و شخصیت است. مغز مرکز فهم و آگاهی بوده و تعیین می‌کند که ما به‌عنوان یک فرد، چه کسی هستیم.

دستگاه عصبی محیطی

دستگاه عصبی محیطی (PNS) شامل تمامی بخش‌های سیستم عصبی در خارج از مغز و نخاع می‌باشد. این بخش‌ها عبارت‌اند از تمامی اعصاب مغزی و نخاعی، گانگلیون ها یا عقده‌های عصبی و گیرنده‌های حسی.

دستگاه عصبی پیکری

دستگاه عصبی پیکری (SNS) شاخه‌ای از PNS است که شامل تمامی اعصاب وابران ارادی می‌باشد. دستگاه عصبی پیکری تنها بخش از دستگاه عصبی محیطی است که به‌طور ارادی کنترل می‌شود و مسئول تحریک عضلات اسکلتی در بدن می‌باشد.

دستگاه عصبی خودمختار

دستگاه عصبی خودمختار (ANS) شاخه‌ای از دستگاه عصبی محیطی است که شامل تمامی نورون‌های وابران غیرارادی می‌باشد. دستگاه عصبی خودمختار، عملگرهای غیرارادی مانند بافت عضلات احشایی، عضلات قلبی و بافت غده‌ای را کنترل می‌کند.

دستگاه عصبی روده‌ای

دستگاه عصبی روده‌ای (ENS) بخشی از دستگاه عصبی خودمختار (ANS) است که مسئول تنظیم فرایند هضم و کنترل اندام‌های مربوط به آن است. دستگاه عصبی روده‌ای سیگنال‌هایی را از طریق اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دستگاه عصبی خودمختار از دستگاه عصبی مرکزی دریافت می‌کند که به تنظیم فعالیت‌های آن کمک می‌کنند. بااین‌حال، دستگاه عصبی روده‌ای در اکثر موارد از دستگاه عصبی مرکزی مستقل بوده و بدون ورودی‌های خارجی می‌تواند عملکرد خود را ادامه دهد. به همین دلیل، معمولاً به دستگاه عصبی روده‌ای “مغز روده‌ها” یا “مغز دوم” بدن نیز گفته می‌شود. دستگاه عصبی روده‌ای یک سیستم بسیار بزرگ است – تعداد نورون‌های موجود در دستگاه عصبی روده‌ای تقریباً با نخاع برابر است.