آموزش جامع تشخیص مزاج و طبع 

اصل مزاج یکی از محوری ترین مبانی طب سنتی ایران می باشد. بسیاری از تشخیص ها و درمان های حکمای طب سنتی ایران بر اساس وضعیت مزاج سلامت و بیماری افراد استوار بوده است. در حوزه بهداشت و حفظ سلامتی نیز بکار گیری بسیاری از تدابیر بهداشتی که به نام تدابیر حفظ الصحه معروفند مبتنی بر مزاج افراد می باشد.

تفاوت مزاج، طبع و خلط

• مزاج همان طبع است و نباید آن را با خلط اشتباه گرفت. مزاج از ترکیب چهار رکن آتش (گرم و خشک)، هوا (گرم و تر)، آب (سرد و تر) و خاک (سرد و خشک) ایجاد می‌شود.
• هر غذایی که می‌خوریم، هنگامی که وارد بدن می‌شود هضم آن در معده آغاز می‌شود. به کبد می‌رود و در کبد چهار خلط یا مایع تولید می‌شود: خلط دم، صفرا، بلغم و سودا. جایگاه ذخیره سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا و دم و بلغم، عروق خونی است. وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروری است اما در حد خاص و معین. کمبود یا فزونی هر یک از آنها باعث سوء مزاج یا غلبه اخلاط می‌شود…

مزاج هر فرد از طریق موارد زیر تشخیص داده می‌شود:

۱. ملمس (لمس دستان)

فرد باید مزاجی معتدل داشته باشد تا بتواند مزاج فرد دیگری را تشخیص دهد. اگر این فرد هنگام لمس، پوست فرد را:

• گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.
• سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.
• نرم‌تر از حد طبیعی یابد، دلالت بر رطوبت مزاج می‌کند.
• صلب‌تر یابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.

۲. گوشت و چربی

• اگر در بدن فرد گوشت زیاد باشد، دلالت بر گرمی و تری دارد.
• اگر چربی بدن بیشتر از گوشت باشد، دلالت بر سردی و تری دارد.
• اگر گوشت زیاد باشد و چربی کم، دلالت بر گرمی و خشکی دارد.
• اگر گوشت و چربی کم باشد دلالت بر سردی و خشکی دارد.

۳. رنگ پوست بدن

• سفیدی پوست بدن، نشانه کم‌خونی و مزاج، کمی مایل به سردی می‌باشد.
• رنگ زرد کمی مایل به قرمزی، نشانه وجود خون غیرطبیعی در بدن است.
• قرمزی پوست بدن، نشان از گرمی و پرخونی دارد.
• تیرگی پوست، نشانه صفرا است (گرمی و خشکی)
• رنگ بادمجانی، نشانه خشکی و سردی است (سودا)
• رنگ گچی، نشانه سردی و تری مزاج است (بلغم)

۴. سرعت رشد، حجم، ضخامت و رنگ مو

• اگر سرعت رشد مو خیلی سریع باشد، نشانه گرمی و خشکی مزاج است.
• اگر سرعت رشد مو زیاد باشد نشانه گرمی مزاج است.
• اگر سرعت رشد مو کم باشد نشانه سردی مزاج است.
• پرمویی بدن نشانه گرمی مزاج است.
• کم مویی دلیل بر سردی مزاج است.
• نازکی مو نشان از سردی و تری مزاج است.
• صخامت زیاد آن نشانه گرمی و خشکی مزاج است.
• موی سیاه، دلیل بر گرمی مزاج است
• موی سرخ مایل به زرد، دلیل بر سردی مزاج است
• موی طلایی و سرخ، دلیل بر اعتدال مزاج است
• موی سپید یا روشن دلیل بر سردی و رطوبت است همچنان که در پیران صادق است.

۵. هیئت و شکل اعضاء

• قفسه سینه پهن و بزرگ، اندام های بزرگ، عروق برجسته، نبض قوی و عضلات بزرگ، نشانه گرمی مزاج است.
• داشتن اندام های کوچک دلالت بر مزاج سرد دارد.
• چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده، مفاصل قابل مشاهده و برجسته و غضروف های حنجره و بینی برجسته، نشان از خشکی مزاج است.

۶. سرعت انفعال اعضاء

اگر عضوی در برخورد با گرما، سرما، خشکی و رطوبت، زودتر از آن اثر پذیرد، دلیل بر غلبه آن مزاج است. مثلا اگر در گرما زود گرم شود، دلیل بر گرمی مزاج است.

۷. خواب و بیداری

• خواب زیاد دلالت بر سردی مزاج دارد.
• خواب کم و بیداری زیاد نشانه خشکی و گرمی مزاج است.
• خواب و بیداری معتدل نشان از اعتدال مزاج است.

۸. کلیه افعال بدن

• اگر افعالی نظیر سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب و مغز و … سریع تر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج است.
• اگر کندتر صورت گیرد، دلیل بر سردی مزاج می‌باشد.

۹. کیفیت دفع فضولات بدن

فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن، خون حیض، مایع منی و… می باشد.

• اگر این مواد زاید دارای بوی تند باشد دلیل بر گرمی مزاج است.
• بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات و عدم رایحه آن، دلالت بر سردی مزاج است.

۱۰. انفعالات نفسانی

• قوت، سرعت، و کثرت افعال مربوط به روح و اعصاب، نشانه ی گرمی است.
• مثلا گرم مزاجان پر حرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت می کنند.
• در حالی که سرد مزاجان آهسته، آرام و شمرده صحبت می کنند و کم حرف هستند.
• قدرت حافظه و یادگیری در گرم مزاج ها بهتر است. سردی مایه ی ترس و گرمی مایه ی شجاعت است.