التهاب مغزی چیست
التهاب مغز یا آنسفالیت عموماً به دلیل عفونت ویروسی ایجاد می شود. این بیماری که معمولاً به عنوان «تب مغزی» نیز شناخته می‌شود، علائمی شبیه آنفولانزا مانند سردرد، سرگیجه و درد مفاصل دارد.
تشخیص آن به دلیل مشترک بودن علائم و نشانه های آن با سایر بیماری ها مانند آنفولانزا و مننژیت دشوار خواهد بود.
خطر ناشی از این عارضه بسته به تعدادی از عوامل، متفاوت خواهد بود. هر مورد نیز بر اساس موقعیت خاص هر بیمار، به طور متفاوتی بروز داده می شود.
تشخیص و درمان سریع در درمان موثر التهاب مغزی ضروری است. با درمان مناسب، موارد عفونت خفیف به طور کامل بهبود می یابند.
علت التهاب مغزی
در حالی که علت دقیق التهاب مغزی را نمی توان در همه موارد مشخص کرد، اما بیشتر موارد مربوط به ویروس هایی هستند که توانایی عبور از سد خونی مغز – غشای نیمه تراوا اطراف مغز – را داشته و سیستم عصبی مرکزی را آلوده می کنند.
عفونت های ویروسی عامل ایجاد التهاب مغز، عبارتند از:
ویروس های هرپس:
- ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)
- اپشتین بار (باعث مونونوکلئوز می شود)
- واریسلا زوستر (باعث آبله مرغان و زونا می شود)
انتروویروس ها:
- ویروس فلج اطفال
- ویروس کوکساکی
ویروس های منتقل شده از طریق پشه:
- نیل غربی
- لا کراس
- سنت لوئیس
ویروس های منتقل شده از طریق کنه:
- پواسان
- بیماری لایم
- ویروس هاری
ویروس هایی که معمولاً در دوران کودکی باعث بیماری می شوند:
- سرخک
- اوریون
- سرخجه
اگرچه ویروس ها عامل اصلی آنسفالیت هستند، اما این بیماری می تواند ناشی از باکتری ها، انگل ها، عوامل غیرعفونی مانند آلرژی های دارویی، بیماری های دمیلینه‌کننده مانند مولتیپل اسکلروزیس و بیماری های خودایمنی نیز باشد، از جمله عارضه نادری به نام آنسفالیت گیرنده ضد NMDA که اخیراً در سال 2007 شناسایی شد.
آنسفالیت گیرنده ضد NMDA تا حد زیادی با کتاب خاطرات Brain on Fire مورد توجه عموم قرار گرفت.
این بیماری می تواند منجر به تعدادی علائم روانپزشکی عجیب و غریب شود که در کارشناسان گمان مرتبط بودن این اختلال به موارد به اصطلاح تسخیر شیطانی را ایجاد کرده بود.
انواع التهاب مغزی
التهاب مغزی دو نوع اصلی دارد و تفاوت این دو نوع، در نحوه حمله عفونت به بدن و نحوه واکنش بدن است.
- التهاب مغزی اولیه : شکل اولیه التهاب مغزی زمانی رخ می دهد که عامل بیماری زا مستقیماً مغز را آلوده کند. این می تواند به یک منطقه خاص محدود شود یا گسترده تر باشد.
- التهاب مغزی ثانویه: شکل ثانویه التهاب مغزی زمانی رخ می دهد که عفونت در جای دیگری از بدن باعث واکنش غیرطبیعی در سیستم ایمنی می شود، به طوری که سیستم ایمنی هم به عامل عفونت و هم سلول های سالم مغز حمله می کند. از آنجایی که این شکل از آنسفالیت اغلب 2 تا 3 هفته پس از عفونت اولیه ظاهر می شود، به آن التهاب مغزی ثانویه یا التهاب مغزی پس از عفونت می گویند.
عوامل خطرزا برای التهاب مغزی
مرگ ناشی از التهاب مغزی نادر است. البته فقط در صورتی که عفونت شدید نباشد. عفونت هایی که شدید نیستند، با درمان مناسب بهبود می یابند. مرگ ناشی از التهاب مغز به عوامل زیر بستگی دارد:
- سن : کودکان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به التهاب مغزی هستند و در صورت ابتلا شرایط وخیم تری خواهند داشت.
- سیستم ایمنی ضعیف : گروه های خاصی از افراد مانند افراد مبتلا به HIV/AIDS یا دارای سیستم ایمنی ضعیف به دلیل مصرف منظم سرکوب کننده های ایمنی، بیشتر مستعد ابتلا به التهاب مغزی هستند.
- مناطق جغرافیایی : آربوویروس ها که از دلایل التهاب مغزی هستند، در مناطقی که تعداد پشه‌ها و کنه ها زیاد است، به راحتی پخش می شوند.
- تغییرات فصلی : در طول تابستان و فصل های باران های موسمی، احتمال پخش شدن ویروس های عامل التهاب مغز توسط کنه ها و پشه ها بیشتر است.
آیا التهاب مغزی مسری است
پاسخ به این سوال به علت اصلی التهاب مغزی بستگی دارد. برای مثال، برخی از ویروس های تبخال مسری هستند و می توانند باعث التهاب مغزی شوند.
در این مورد، التهاب مغزی، مسری خواهد بود. ویروس هایی که از طریق نیش حشرات آلوده منتقل می شوند، مسری محسوب نمی شوند.
سایر دلایل التهاب مغزی مانند مشکلات خودایمنی یا التهاب مغزی ناشی از مواد شیمیایی مسری نیستند.
علائم و نشانه های التهاب مغزی در نوزادان و کودکان
علائم و نشانه های التهاب مغزی برای همه مشابه بوده و مانند علائم آنفولانزا است که احتمالا به تدریج بدتر شده و برای مدتی ادامه می یابند. موارد زیر از جمله این علائم هستند:
- تب
- سردرد
- سرگیجه
- کم اشتهایی
- فتوفوبیا – حساسیت به نور
برخی دیگر از علائم و نشانه های کمتر رایج التهاب مغزی، عبارتند از :
- سفتی گردن
- سفتی اندام ها، آهستگی حرکات و کنترل نامناسب اندام ها
- سرفه
گاهی اوقات علائم و نشانه ها می تواند شدیدتر و نگران کننده باشد، مانند:
- سردرد های شدید
- تهوع و استفراغ
- سردرگمی
- توهمات
- از دست دادن هوشیاری
- از دست دادن حافظه
- مشکلات گفتاری و شنوایی
- تشنج
- کما
تشخیص علائم و نشانه های التهاب مغزی در نوزادان دشوارتر است. چند نشانه ای که باید به آنها توجه داشته باشید، عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- فونتانل برآمده (ناحیه نرم روی جمجمه نوزاد)
- سفتی بدن
- گریه مداوم حتی در صورت در آغوش گرفتن و تسلی دادن
تشخیص التهاب مغزی
قبل از تشخیص التهاب مغزی، پزشکان باید سوابق سلامتی بیمار را بررسی کنند. معمولا علائم بررسی شده و در مورد سفرهای اخیر بیمار، موقعیت جغرافیایی محل زندگی او سوال پرسیده می شود.
این اطلاعات به آنها در شناسایی بیماری و علت خاص آن کمک می کند. برای تایید ابتلا به التهاب مغزی باید آزمایش های تشخیصی بیشتری انجام شود.
با توجه به شرایط خاص هر بیمار ممکن است آزمایش های زیر انجام شود:
- معاینه عصبی : در صورتی که بیمار احساس خواب آلودگی کند انجام می شود.
- تست تشخیص مننژیت یا مننگوانسفالیت : در صورتی که بیمار دچار سفتی گردن شود، می توان برای رد مننژیت گردن این آزمایش را انجام داد.
- تست واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) : مواد ژنتیکی ویروس را تشخیص می دهد. می توان از آن برای شناسایی انواع ویروس های عامل ایجاد التهاب مغزی استفاده کرد.
- پونکسیون کمری : برای تشخیص بالاتر بودن سطح پروتئین و گلبول های سفید خون از حد طبیعی، نمونه ای از مایع مغزی نخاعی از ستون فقرات گرفته می شود. متأسفانه، نتیجه این آزمایش همیشه قطعی نیست.
- سی تی اسکن : با نشان دادن تغییرات در ساختار مغز، به رد سایر دلایل علائم مانند سکته مغزی، آنوریسم و تومور کمک می کند.
- ام آر آی : از آنجا که قادر به شناسایی تغییرات معمولی مرتبط با التهاب مغزی می باشد، بهترین گزینه تصویربرداری است.
- نوار مغزی : وجود امواج تیز در یک یا هر دو لوب مغز نشان دهنده ابتلای بیمار به التهاب مغزی است.
- آزمایش خون : به تأیید وجود عفونت ویروسی نیل غربی کمک می کند.
- سم شناسی ادرار یا سرم : در صورتی که بیمار دچار گیجی یا هذیان شده باشد، انجام می شود.
- بیوپسی برایان : این یک آزمایش تشخیصی نادر است و تنها در صورت بی نتیجه بودن سایر آزمایش ها انجام می شود.
درمان التهاب مغزی
در درمان التهاب مغزی، هدف درمان یا رسیدگی به علت خاص این بیماری یا رسیدگی به علائم و عوارض می باشد. اگر عامل بیماری یک ویروس باشد، به داروهای ضد ویروسی نیاز خواهد بود.
برای مثال، پزشک ممکن است آسیکلوویر را برای هرپس سیمپلکس و برای التهاب مغزی ناشی از باکتری، آنتی بیوتیک و داروهای تعدیل کننده ایمنی برای آنسفالیت خودایمنی تجویز کند.
برای رسیدگی مستقیم به علت برخی از انواع التهاب مغزی، درمان خاصی وجود ندارد، بنابراین در عوض پزشکان تلاش خود را بر روی برطرف کردن علائم و تقویت بدن بیمار می گذارند.
برای مثال، ممکن است بیمار به تنفس یا لوله ادراری یا روش های کمک به تغذیه نیاز داشته باشد. در برخی موارد، پزشک برای بهبود التهاب، با به کما بردن بیمار، مغز را به طور موقت خاموش می کند.
توانبخشی
بهبودی از التهاب مغزی ممکن است یک فرآیند بسیار طولانی باشد زیرا مدت زمان بهبودی بیماری های موثر بر مغز بسیار طولانی تر از سایر آسیب ها است.
بیماران احتمالا برای بازیابی مهارت های مختل شده و مدیریت عوارض جبران ناپذیر به توانبخشی نیاز دارند.
هر مورد متفاوت بوده و نیازهای منحصر به فردی دارد، اما به هر حال استفاده از انواع درمان های توانبخشی برای این بیماران مفید خواهد بود، مانند گفتار درمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و روانشناسی آموزشی.
مکمل برای سلامت کلی مغز
مکمل ها برای تشخیص، درمان یا پیشگیری از بیماری ها از جمله التهاب مغزی طراحی نشده اند. با این حال، مکمل های غذایی می توانند از فرآیندهای طبیعی در بدن حمایت کنند.
همیشه قبل از شروع مصرف هر گونه مکمل با پزشک مشورت کنید.
امگا-3-6-9
اسیدهای چرب جزء طبیعی بدن انسان هستند. آنها تمام چربی بدن و غذا را تشکیل می دهند. غذای حاوی چربی برای جذب راحت تر در بدن به اسیدهای چرب تجزیه می شوند.
امگا 3، امگا 6 و امگا 9 تنها سه نوع اسید چرب در بدن هستند. هر کدام دارای فواید متفاوتی بوده و در منابع غذایی مختلفی وجود دارند.
دوز توصیه شده برای سافت ژل های امگا 3-6-9، مصرف سه سافت ژل، یک یا دو بار در روز، است. قبل از مصرف این مکمل برای تایید با پزشک مشورت کنید.
ویتامین C
ویتامین C یک ماده مغذی محلول در آب با خواص آنتی اکسیدانی طبیعی است. این ویتامین طبیعی در بدن به سلول های سیستم ایمنی در مبارزه با مهاجمان کمک می‌کند.
به ویژه، گلبول های سفید خون از آن برای خلاص شدن از شر بیماری یا عفونت، استفاده می‌کنند. اندازه مصرف پیشنهادی برای پودر ویتامین C/اسید اسکوربیک، 1000 میلی گرم در روز است. اما قبل از مصرف مکمل با پزشک مشورت کنید.
عصاره گیاه پنجه گربه
پنجه گربه نوعی درخت مو است که در جنگل های بارانی آمازون رشد می کند و خارهایی شبیه به پنجه گربه دارد. تمدن اینکاها از آن به صورت چای و پودر در طب سنتی استفاده می کردند.
پنجه گربه حاوی ترکیبی به نام آلکالوئید اکسیندول پنتا سیکلیک است که به عنوان یک ضد التهاب طبیعی در بدن عمل می کند.
اندازه پیشنهادی برای مصرف پودر عصاره پنجه گربه، یک تا دو بار در روز و هر بار 500 میلی گرم است. برای اطمینان از ایمن بودن مصرف آن برای شما، قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید.
نتیجه‌گیری
التهاب مغزی عارضه ای است که باعث ورم مغز می شود. علت التهاب مغزی اغلب، حمله یک نوع ویروس به مغز است، اما ممکن است در اثر ورود یک باکتری یا انگل نیز اتفاق بیفتد.
عفونت ممکن است مستقیماً در خود مغز ایجاد شود یا از قسمت دیگری از بدن به مغز سرایت کند. التهاب مغزی همچنین می تواند ناشی از یک مشکل خودایمنی باشد، که در آن هورمون های آنتی بادی به اشتباه به مغز حمله می کنند.
ویروس هرپس سیمپلکس از رایج ترین ویروس های عامل التهاب مغزی هستند، اما احتمال ابتلا از طریق نیش کنه ها و پشه های آلوده نیز وجود دارد.
التهاب مغزی در ابتدا علائم خفیف تا شدیدی شبیه آنفولانزا ایجاد می کند. شدیدترین علامت، تغییر در هوشیاری بیمار است. این تغییر در هوشیاری می تواند به صورت گیجی خفیف، تشنج یا کما باشد. ورم مغزی همچنین بر مهارت های حرکتی، گفتار، حافظه و رفتار بیمار تأثیر می گذارد.
التهاب مغزی در صورتی که سریعا تحت درمان قرار نگیرد، می تواند کشنده باشد. هدف از درمان هایی مانند آنتی‌بیوتیک ها، ضد ویروس ها و داروهای تعدیل‌کننده ایمنی، رفع فوری علت است.
اما هدف استفاده از سایر روش های درمانی – مانند ونتیلاتور، لوله های تغذیه و کمای القایی -رسیدگی به علائم و عوارض می باشد.
روند بهبودی احتمالا بسیار طولانی و دشوار خواهد بود و بیماران برای مدیریت عوارض به توانبخشی نیاز خواهند داشت.
برای حفظ سلامت بدن مصرف مکمل ها نیز تجویز می شود. مکمل ها در تشخیص، درمان یا پیشگیری از بیماری هیچ کاربردی ندارند و نمی توان از مکمل ها به جای درمان های تجویز شده پزشک استفاده کرد. قبل از مصرف مکمل ها با پزشک مشورت کنید.